Thuốc lá thế hệ mới được bày bán tràn lan trên mạng xã hội. Đến hẹn lại lên, thời điểm cận Tết Nguyên đán sẽ là dịp các “đầu nậu” thuốc lá lậu gom hàng đợi thời cơ đưa ra thị trường.
Thời gian gần đây, bên cạnh thuốc lá điếu thì thuốc lá làm nóng (còn gọi là thuốc lá nung nóng), thuốc lá điện tử cũng được giới buôn hàng ưu tiên “đầu tư” vì nhu cầu thị trường chợ đen ngày càng nhiều.
Đến nay đã có liên tiếp nhiều vụ buôn lậu thuốc lá thế hệ mới quy mô lớn bị bắt giữ trong vòng 6 tháng qua. Điểm chung là toàn bộ hàng đều không giải thích được nguồn gốc xuất xứ. Điều đáng nói, nếu vài năm trước, nạn buôn bán trái phép thuốc lá thế hệ mới chỉ diễn ra ở các thành phố lớn như Hà Nội, Thành Phố Hồ Chí Minh, Huế, Đà Nẵng, thì thời gian gần đây đã lan ra ở nhiều tỉnh thành cả nước như Nghệ An, Gia Lai...
Theo thống kê chưa đầy đủ, con số vụ thu giữ và số lượng thu giữ thuốc lá điện tử, thuốc lá làm nóng ngày càng tăng lên.
Nếu trong năm 2019, Hà Nội chỉ kiểm tra 6 vụ và thu giữ gần 1.000 sản phẩm liên quan đến thuốc lá thế hệ mới thì đến hết tháng 9/2020, dù ảnh hưởng của dịch COVID-19 mất 4-5 tháng, nhưng lực lượng quản lý thị trường Hà Nội cũng đã xử phạt 6 vụ liên quan đến thuốc lá thế hệ mới, thu giữ hàng nghìn các sản phẩm liên quan.
Đáng kể hơn, vừa qua, Hải quan Thành phố Hồ Chí Minh thu giữ 4 kiện thuốc lá thế hệ mới, với tổng giá trị hàng hóa thu giữ được khoảng 1 tỷ đồng. Dự kiến, càng về Tết nguyên đán, số lượng vi phạm chỉ có tăng, không giảm.
[Thấy gì từ các quốc gia đang quản lý thuốc lá thế hệ mới]
Liên quan tới vấn đề xử phạt việc buôn bán thuốc lá nhập lậu, theo Điều 8, Nghị định 98/2020/NĐ-CP thì dù chỉ buôn bán 01 bao thuốc lá điếu nhập lậu, người bán đã có khả năng bị xử phạt tới 3 triệu đồng. Nhưng câu hỏi đặt ra, với thuốc lá điện tử, thuốc lá làm nóng nhập lậu, mức phạt được áp dụng như thế nào?
Phát biểu tại Tọa đàm Khung pháp lý cho thuốc lá thế hệ mới, đại diện một số bộ ngành đều cho thấy đang gặp khó khăn trong vấn đề quản lý và xử lý vi phạm đối với thuốc lá thế hệ mới. Theo đó, đối với thuốc lá thế hệ mới các cơ quan chức năng chỉ có thể xử lý đây là loại hàng hóa do nước ngoài sản xuất, không có hóa đơn chứng từ chứng minh nguồn gốc. Việc xử lý vì vậy chưa sát với hành vi vi phạm. Đây là một trong những nguyên nhân khiến việc buôn bán các nguồn hàng phạm pháp này diễn ra ngày một tăng, công khai thách thức cơ quan quản lý.
Cần sớm có khung hành lang pháp lý phù hợp cho thuốc lá thế hệ mới. Chưa dừng lại ở đó, tình trạng thuốc lá thế hệ mới bị bày bán tràn lan thiếu kiểm soát sẽ tác động lớn tới sức khoẻ người tiêu dùng. Không được cung cấp thông tin đầy đủ về sản phẩm, sản phẩm không được cơ quan nhà nước kiểm soát về chất lượng và an toàn sản phẩm, nguồn gốc, xuất xứ hàng hóa khiến người tiêu dùng đối mặt với nguy cơ tác hại cao hơn, mặc dù mục đích khi chuyển đổi sang những sản phẩm này là để... giảm thiểu tác hại cho bản thân và cộng đồng.
Đó là chưa kể, nguy cơ những sản phẩm này tiếp cận với thanh thiếu niên là điều chắc chắn. Vì một khi chỉ quan tâm tới lợi nhuận, thì những kẻ buôn hàng không còn quan tâm tới đối tượng mua hàng của họ đã đủ 18 tuổi hay chưa, bất chấp quy định khắt khe của luật pháp, hay chỉ định sử dụng của nhà sản xuất hợp pháp.
Sự hiện diện của thuốc lá thế hệ mới trong cộng đồng đã và đang trở thành thực tế. Vì vậy, việc sớm có khung pháp lý dành cho những sản phẩm này đang trở thành nhu cầu bức bách và tạo ra áp lực cho các nhà quản lý.
Đến nay, luật dành cho các sản phẩm này đang được đề xuất cần quản lý riêng lẻ bao gồm thuốc lá thế hệ mới bao gồm thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng. Theo đó những sản phẩm có chứa thuần nguyên liệu thuốc lá (ví dụ như thuốc lá làm nóng) thì có thể xem xét để quản lý như là thuốc lá.
Được biết, hơn 60 quốc gia trên thế giới chính thức cho phép sản xuất hoặc nhập khẩu, phân phối trên thị trường các loại sản phẩm thuốc lá làm nóng. Tổ chức Hải quan thế giới (WCO) đã chính thức phân loại sản phẩm thuốc lá làm nóng theo mã HS.2403.99 (sản phẩm thuốc lá khác). Tổ chức Y tế thế giới (WHO) khẳng định thuốc lá làm nóng là sản phẩm thuốc lá nên chịu sự điều chỉnh của Công ước khung về kiểm soát thuốc lá (FCTC).
Đến nay, việc quản lý thuốc lá thế hệ mới như thế nào để phù hợp điều kiện trong nước cũng như góp phần giải quyết tình trạng buôn lậu vẫn là câu hỏi lớn của các cơ quan bộ ngành.
Tuy nhiên, trong giai đoạn “sáng tối” này sẽ vô tình trở thành cơ hội cho “thế giới” buôn lậu tiếp tục trục lợi và biến tướng không ngừng, cũng như tranh thủ mọi thời cơ trước khi chính thức có luật ban hành./.
