Theo Cục Trồng trọt và Bảo vệ Thực vật (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), trong hơn 10 năm qua, xuất khẩu chanh leo Việt Nam đã tăng trưởng “thần tốc” từ 20 triệu USD lên 222,5 triệu USD. Tuy nhiên, ngành chanh leo hiện cũng đang đối mặt với nhiều thách thức về quản lý giống sạch bệnh, quy trình sản xuất, công nghệ bảo quản - chế biến sâu, trong khi các rào cản kỹ thuật và yêu cầu kiểm dịch quốc tế ngày càng khắt khe.
Vì vậy, để ngành hàng chanh leo phát triển theo hướng bền vững, các địa phương cần rà soát diện tích, hình thành vùng sản xuất tập trung gắn với hạ tầng và chế biến, đồng thời khuyến khích hợp tác xã liên kết doanh nghiệp và sản xuất theo hợp đồng, theo chuẩn an toàn cũng như truy xuất nguồn gốc.
Khó khăn quản lý giống sạch bệnh, nguồn cung
Chia sẻ tại Diễn đàn “Phát triển ngành hàng chanh leo bền vững theo chuỗi liên kết” do Báo Nông nghiệp và Môi trường phối hợp với Cục Trồng trọt và Bảo vệ Thực vật, tổ chức sáng 12/12 tại tỉnh Gia Lai, ông Tô Văn Huấn, đại diện Cục Trồng trọt và Bảo vệ Thực vật, cho biết tính đến tháng 10/2025, kim ngạch xuất khẩu chanh leo đã đạt hơn 202 triệu USD.
Hiện tại, Tây Nguyên đang là “thủ phủ” chanh leo của cả nước, chiếm 86,4% diện tích và 92,5% sản lượng; còn miền Bắc chiếm 12,5% diện tích. Trong thời gian qua, cơ quan quản lý cũng đã công bố lưu hành 43 giống chanh leo, phục vụ cho nhu cầu sản xuất và xuất khẩu ngày càng tăng.
Theo ông Huấn, cây chanh leo ở trong nước đang sở hữu nhiều lợi thế về điều kiện địa hình, đất đai và khí hậu thuận lợi. Khi canh tác tại Tây Nguyên cùng một số vùng khác, loại cây này có chu kỳ sinh trưởng ngắn (4-5 tháng) và đạt năng suất cao. Thị trường tiêu thụ cũng rộng mở với nhu cầu đa dạng (trên 80% là sản phẩm chế biến và quả tươi).
Tuy vậy, ngành chanh leo đang đối mặt với các thách thức về quản lý giống sạch bệnh, quy mô sản xuất nhỏ lẻ, quy trình canh tác tiên tiến chưa toàn diện. "Việc liên kết chuỗi còn lỏng lẻo, công nghệ bảo quản - chế biến sâu thiếu đồng bộ, nguồn cung không ổn định. Trong khi các rào cản kỹ thuật và yêu cầu kiểm dịch quốc tế ngày càng khắt khe,” ông Huấn trăn trở.
Có chung quan điểm, ông Vũ Minh Việt - Phó Tổng Biên tập Báo Nông nghiệp và Môi trường, cho biết Tây Nguyên đã và đang trở thành “thủ phủ” chanh leo của cả nước. Tuy nhiên, quá trình phát triển nhanh, thậm chí có thời điểm là “nóng,” đến nay cũng đã bộc lộ nhiều vấn đề đáng lo ngại.
Bên cạnh những biến động về thị trường và giá cả, theo ông Việt, thách thức lớn nhất hiện nay chính là bài toán chất lượng và tính bền vững của ngành hàng chanh leo tỷ đô. Thực tế sản xuất thời gian gần đây cho thấy dịch bệnh trên cây chanh leo đang diễn biến ngày càng phức tạp.
“Cùng với dịch bệnh, vấn đề chất lượng giống tiếp tục là một nút thắt lớn chưa được tháo gỡ triệt để. Hệ quả là nhiều vườn chanh leo phát triển không đồng đều, khả năng kháng bệnh kém, thậm chí không cho quả, làm suy giảm niềm tin của người dân đối với ngành hàng từng được xem là cây trồng mang lại cơ hội làm giàu bền vững trên chính quê hương mình,” ông Việt nói.
Về phía địa phương, ông Đoàn Ngọc Có - Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường Gia Lai, cho biết từ tháng 7/2022, chanh leo Việt Nam được xuất khẩu chính ngạch vào thị trường Trung Quốc, đã tạo ra cơ hội và động lực mạnh mẽ phát triển ngành hàng chanh leo; góp phần gia tăng đáng kể thu nhập, lợi nhuận cho người nông dân, doanh nghiệp trong chuỗi ngành hàng.
Dù vậy, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường Gia Lai cũng chia sẻ nỗi trăn trở bởi sự phát triển của ngành hàng chanh leo hiện nay đang đối mặt với nhiều thách thức như: Biến đổi khí hậu ngày càng phức tạp; nhiều diện tích trồng chanh leo còn manh mún, rời rạc; không ít hộ dân vẫn trồng tự phát trên những chân đất và điều kiện nước tưới chưa phù hợp.
"Công tác quản lý chất lượng giống chưa thật sự vững chắc. Trong khi các thị trường lớn như EU, Mỹ, Nhật Bản và Trung Quốc ngày càng đưa ra yêu cầu nghiêm ngặt hơn về tiêu chuẩn kỹ thuật, chất lượng và truy xuất nguồn gốc," ông Đoàn Ngọc Có chia sẻ thêm.
Cần đồng bộ hóa sản xuất theo chuỗi liên kết
Về định hướng phát triển chanh leo, ông Tô Văn Huấn, đại diện Cục Trồng trọt và Bảo vệ Thực vật, cho biết theo Đề án “Phát triển cây ăn quả chủ lực giai đoạn 2025-2030,” chanh leo được định hướng trở thành ngành hàng phát triển bền vững, với mục tiêu duy trì 12.000-15.000 ha, sản lượng 250.000-300.000 tấn. Việc phát triển cây ăn quả này tập trung tại các tỉnh trọng điểm như Lâm Đồng, Gia Lai, Đắk Lắk, Quảng Trị, Nghệ An và Sơn La.
“Để hiện thực hóa mục tiêu trên, các địa phương cần rà soát diện tích, hình thành vùng sản xuất tập trung gắn với hạ tầng và chế biến; kiểm soát phát triển tự phát, khuyến khích hợp tác xã liên kết doanh nghiệp và sản xuất theo hợp đồng, theo chuẩn an toàn và truy xuất nguồn gốc,” ông Huấn khuyến nghị.
Ngoài ra, về quản lý giống, đại diện Cục Trồng trọt và Bảo vệ Thực vật cho rằng yếu tố quan trọng là đầu tư sản xuất giống sạch bệnh trong nước, ban hành tiêu chuẩn giống và tăng cường thanh kiểm tra. Trong đó, công tác chuyển giao kỹ thuật, dự báo sâu bệnh, tổ chức sản xuất rải vụ và nâng cao năng lực thu hoạch - bảo quản cũng là những “mắt xích” then chốt.
“Bên cạnh giữ vững thị trường truyền thống, ngành cần tháo gỡ các rào cản kiểm dịch để mở rộng thị trường, nâng tầm thương hiệu chanh leo Việt Nam trên bản đồ nông sản thế giới,” ông Huấn nhấn mạnh.
Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường Gia Lai Đoàn Ngọc Có cũng cho rằng phát triển ngành hàng chanh leo bền vững theo chuỗi liên kết trong bối cảnh hiện nay là rất cần thiết. Tuy nhiên, để thúc đẩy phát triển theo chuỗi liên kết cần sự đồng thuận, thống nhất cao giữa nhận thức và hành động, giữa các chủ thể trong chuỗi ngành hàng. Đặc biệt là quan hệ hữu cơ giữa nông dân - hợp tác xã và doanh nghiệp là yếu tố cốt lõi, quyết định thành công trong chuỗi giá trị ngành hàng chanh leo.
Tại diễn đàn, đại diện một số doanh nghiệp cũng cho rằng Việt Nam có lợi thế về chi phí cạnh tranh, chất lượng quả và lợi thế thời vụ, song vẫn còn gặp khó ở quy mô sản xuất và mức độ nhận diện thương hiệu trên thị trường quốc tế.
Vì vậy, nhiều ý kiến doanh nghiệp nhấn mạnh việc xây dựng mối liên kết bền vững giữa nông dân-hợp tác xã-doanh nghiệp chế biến-nhà cung ứng-nhà phân phối được xem là yếu tố quyết định. Tuy nhiên, liên kết cần dựa trên hợp đồng bao tiêu rõ ràng, chia sẻ lợi ích và rủi ro công bằng, đồng thời tuân thủ nghiêm ngặt tiêu chuẩn kỹ thuật và truy xuất nguồn gốc./.
Liên kết sản xuất, tiêu thụ nông sản: “Chìa khóa” mở ra cơ hội hợp tác bền vững
Từ đầu năm 2025 đến nay, Trung tâm Khuyến nông - Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội đã tổ chức các Diễn đàn “Khuyến nông @ liên kết sản xuất và tiêu thụ nông sản,” mở ra cơ hội phát triển bền vững.
