Năm 2020, bức tranh kinh tế-xã hội toàn cầu tràn ngập gam màu xám bởi sự hoành hành của đại dịch COVID-19, suy giảm tăng trưởng của các nền kinh tế cùng hàng loạt bất ổn khác.
Việc Hiệp định Đối tác kinh tế toàn diện khu vực (RCEP) được ký kết thành công ngày 15/11/2020 trong khuôn khổ Hội nghị Cấp cao ASEAN 37 và các hội nghị cấp cao liên quan được coi một điểm nhấn tích cực, một thắng lợi của chủ nghĩa đa phương và thương mại tự do cho khu vực cũng toàn thế giới.
Phát biểu tại Lễ ký kết Hiệp định RCEP, Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Xuân Phúc, Chủ tịch ASEAN 2020 nhấn mạnh, sau 8 năm đàm phán, ASEAN và các nước đối tác đã hoàn thành thắng lợi việc đàm phán Hiệp định RCEP với khối lượng công việc đồ sộ.
Đây là thành quả to lớn của việc các nước ASEAN với vai trò trung tâm của mình đã cùng với các nước đối tác đặt nền móng cho một giai đoạn hợp tác mới mang tính toàn diện, lâu dài, hướng đến tương lai, phù hợp với trình độ phát triển và mang lại lợi ích cho tất cả các nước trong khu vực.
Hiệp định thương mại tự do lớn nhất thế giới
Hiệp định RCEP được khởi động vào năm 2012 theo sáng kiến của ASEAN nhằm khuyến khích thương mại giữa 10 quốc gia thành viên ASEAN và 6 đối tác ban đầu là Australia, Trung Quốc, Ấn Độ, Nhật Bản, New Zealand và Hàn Quốc. Tuy nhiên, đến tháng 11/2019, việc Ấn Độ tạm đứng ngoài Hiệp định đã làm giảm số lượng các quốc gia đàm phán RCEP từ 16 xuống còn 15 quốc gia.
Mục tiêu của Hiệp định RCEP là tạo ra khu vực thương mại tự do lớn nhất thế giới với các nội dung đàm phán gồm: Thương mại hàng hóa; thương mại dịch vụ; đầu tư; hợp tác kinh tế-kỹ thuật; sở hữu trí tuệ; giải quyết tranh chấp; thương mại điện tử; doanh nghiệp vừa và nhỏ và một số vấn đề khác.
Hiệp định RCEP hiện là hiệp định thương mại tự do lớn nhất thế giới khi bao trùm một thị trường khổng lồ với 15 quốc gia chiếm tới 32% tổng GDP toàn cầu, khoảng 32.000 tỷ USD, tăng trưởng GDP của 15 nước thành viên RCEP ước tính sẽ đạt 137 tỷ USD.
[RCEP: Bước tiến nhỏ về địa kinh tế hay đại nhảy vọt về địa chiến lược?]
Theo các chuyên gia, với các cam kết về mở cửa thị trường trong lĩnh vực hàng hóa, dịch vụ và đầu tư, đơn giản hóa thủ tục hải quan, quy tắc xuất xứ tạo thuận lợi cho thương mại, giảm thiểu các rào cản thương mại, Hiệp định RCEP sẽ thúc đẩy mạnh mẽ sự phát triển của các chuỗi giá trị trong khu vực và toàn cầu, giúp thúc đẩy hơn nữa phát triển kinh tế của các nước ASEAN, trong đó có Việt Nam và các nước đối tác.
Trước tác động tiêu cực của đại dịch COVID-19 đối với nền kinh tế cũng như đối với cuộc sống và sự an toàn của người dân, việc ký Hiệp định RCEP thể hiện quyết tâm mạnh mẽ của các nước thành viên trong việc hỗ trợ phục hồi kinh tế, phát triển toàn diện, tạo việc làm, tăng cường chuỗi cung ứng khu vực cũng như ủng hộ một thỏa thuận thương mại và đầu tư tự do, toàn diện, dựa trên luật lệ.
Hiệp định RCEP là giải pháp cấp bách để ứng phó với đại dịch COVID-19 của khu vực và trong việc xây dựng khả năng tự cường thông qua quá trình phục hồi kinh tế bền vững hậu đại dịch.
Đồng thời, Hiệp định RCEP là một thỏa thuận thương mại khu vực lớn chưa từng có với sự giao hòa đa dạng của các nền kinh tế phát triển, đang phát triển và kém phát triển.
Tổng Thư ký ASEAN Lim Jock Hoi cũng khẳng định, việc ký kết RCEP là một sự kiện lịch sử vì nó củng cố vai trò của ASEAN trong việc dẫn dắt một hiệp định thương mại tự do đa phương tầm cỡ, bất chấp những thách thức toàn cầu, khu vực và 8 năm đàm phán.
Việc ký kết Hiệp định RCEP mang 3 ý nghĩa biểu tượng lớn như: biểu tượng cho liên kết nội bộ ASEAN và hợp tác khu vực có bước đột phá mới; hợp tác thương mại khu vực của thế giới có bước đột phá mới; không thể cản trở xu hướng sức mạnh của tiến bộ và hợp tác quốc tế.
Cùng với các hiệp định thương mại tự do khác, Hiệp định RCEP đang được kỳ vọng sẽ tiếp tục thúc đẩy những nỗ lực cải cách của Việt Nam theo hướng tiến bộ và tích cực hơn.
Nhờ đó, môi trường đầu tư và kinh doanh dựa trên nền tảng cải cách và đổi mới thể chế sẽ nhanh chóng được hoàn thiện. Nhiều động lực mới hơn nữa sẽ thúc đẩy các hoạt động phát triển kinh tế, xã hội, qua đó tăng cường và nâng cao hơn năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp; đặc biệt là doanh nghiệp nhỏ và vừa.
Góp phần tạo nên môi trường thương mại công bằng
Hiệp định RCEP sẽ tạo cơ hội để phát triển các chuỗi cung ứng mới trong khu vực mà doanh nghiệp Việt Nam sẽ có cơ hội tham gia.
Theo ông Lương Hoàng Thái, Vụ trưởng Vụ Chính sách thương mại đa biên (Bộ Công Thương), việc hình thành một khu vực thương mại tự do lớn nhất thế giới theo Hiệp định RCEP sẽ tạo ra một thị trường xuất khẩu ổn định dài hạn cho Việt Nam, góp phần thực hiện chính sách xây dựng nền sản xuất định hướng xuất khẩu của Việt Nam.
Hội nghị các Bộ trưởng kinh tế của RCEP lần thứ 8. (Ảnh: Trần Việt/TTXVN) Hiệp định RCEP cũng sẽ tạo nên một khuôn khổ ràng buộc pháp lý trong khu vực về chính sách thương mại, đầu tư, sở hữu trí tuệ, thương mại điện tử, giải quyết tranh chấp... góp phần tạo nên môi trường thương mại công bằng trong khu vực.
Nghiên cứu độc lập của Ngân hàng Thế giới cho thấy, Việt Nam chủ động cải cách, đơn giản hóa thủ tục hành chính, tạo lập môi trường kinh doanh thông thoáng sẽ đem lại giá trị cho nền kinh tế Việt Nam còn cao hơn so với các lợi ích mở cửa thị trường trực tiếp của các nước, làm cho Việt Nam có cơ hội trở thành một điểm đến đáng tin cậy cho các nhà đầu tư quốc tế về lâu dài.
Phân tích về những điều khoản trong Hiệp định RCEP, bà Nguyễn Thị Quỳnh Nga, Phó Vụ trưởng Vụ Chính sách thương mại đa biên (Bộ Công Thương) cho hay, với tất cả các nước ASEAN, Hiệp định không hướng đến giá trị gia tăng mới về mở cửa thị trường do ASEAN đều đã có FTA với các đối tác.
Thay vào đó, Hiệp định RCEP về cơ bản là thỏa thuận mang tính kết nối các cam kết đã có của ASEAN với 5 đối tác của ASEAN trong một Hiệp định thương mại tự do.
Cụ thể, doanh nghiệp sẽ chỉ phải sử dụng 1 quy tắc xuất xứ thay vì 5 bộ quy tắc xuất xứ riêng ở các hiệp định thương mại tự do trước đây.
Tương tự, các quy tắc về thủ tục hải quan và tạo thuận lợi thương mại cũng được thống nhất và tăng cường, do đó về cơ bản sẽ không tạo ra cam kết mở cửa thị trường hay áp lực cạnh tranh mới mà chủ yếu hướng đến tạo thuận lợi cho doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp vừa và nhỏ.
Tuy nhiên, để gặt hái thành công từ Hiệp định RCEP, thách thức đối với các doanh nghiệp trong nước là cần nắm vững các quy định pháp lý để hạn chế rủi ro và những nguy cơ tiềm ẩn khi ký kết hợp tác với các đối tác nước ngoài.
Việt Nam đang hội nhập ngày càng sâu rộng vào nền kinh tế thế giới, cùng với các cơ hội, doanh nghiệp Việt Nam cũng phải đối mặt với nhiều tranh chấp có tính quốc tế với các đối thủ cạnh tranh.
Thực tế cho thấy, nhận thức pháp lý của các doanh nghiệp Việt Nam còn rất hạn chế lại thiếu thói quen sử dụng các dịch vụ pháp lý, tư vấn về luật pháp quốc tế và trọng tài quốc tế.
Từng có nhiều trường hợp, doanh nghiệp Việt Nam đi kiện những sự vụ có tính quốc tế lại bỏ lơ trọng tài quốc tế, đến khi có phán quyết xảy ra thì hậu quả rất nghiêm trọng và thường là gây bất lợi cho doanh nghiệp trong nước.
Để hỗ trợ các doanh nghiệp Việt Nam sớm tiếp cận và khai thác tối ưu những cơ hội, thuận lợi mà Hiệp định RCEP đem lại, Bộ Công Thương đã chuẩn bị lộ trình triển khai các kế hoạch nhằm tuyên truyền, phổ biến Hiệp định đến các đơn vị, tổ chức có liên quan và các doanh nghiệp trong nước, đặc biệt là doanh nghiệp vừa và nhỏ.
Bộ đã xây dựng và chuẩn bị triển khai kế hoạch tuyên truyền, giới thiệu các thông tin về Hiệp định, xây dựng các buổi tập huấn bổ sung kiến thức về Hiệp định cho các tổ chức, doanh nghiệp trong nước.
Mặt khác, xây dựng các chương trình hỗ trợ, nâng cao năng lực cạnh tranh và tham gia vào chuỗi giá trị khu vực, toàn cầu cho các ngành hàng, dịch vụ mà Việt Nam có thế mạnh, tiềm năng.
Cùng với đó, các đơn vị trong Bộ nâng cao năng lực cung cấp thông tin, đặc biệt là hệ thống thương vụ, trung tâm thông tin, trung tâm xúc tiến thương mại, văn phòng xúc tiến thương mại Việt Nam tại nước ngoài để cung cấp thông tin hiệu quả cho cộng đồng doanh nghiệp.
Ngoài ra, Bộ sẽ tiếp tục xây dựng các chương trình phát triển thị trường cho các mặt hàng xuất khẩu có tiềm năng, lợi thế của Việt Nam vào thị trường các nước thành viên Hiệp định RCEP; phát triển và hoàn thiện các biện pháp kỹ thuật phù hợp với các cam kết quốc tế để hỗ trợ sự phát triển của các doanh nghiệp, sản phẩm Việt Nam và bảo vệ người tiêu dùng.
Là một động lực cần thiết nhằm phục hồi kinh tế nhanh chóng, mạnh mẽ của các doanh nghiệp và người dân trong khu vực, đặc biệt là trong cuộc khủng hoảng đại dịch COVID-19 hiện nay, Hiệp định RCEP sẽ là một mảng màu sáng giữa tổng thể u ám của bức tranh kinh tế thế giới hiện nay./.
