Cảnh sát gác bên ngoài văn phòng đại diện của Công ty luật Mossack Fonseca ở Lima. (Nguồn: AFP/TTXVN) Khi Daniel Ellsberg tiết lộ hồ sơ Lầu năm góc với tờ New York Times năm 1971, 7.000 trang tài liệu tối mật về chiến tranh Việt Nam được coi là vụ rò rỉ thông tin lớn nhất lịch sử tại thời điểm lúc bấy giờ - tương đương với khoảng vài chục megabyte dữ liệu ngày nay.
Khoảng bốn thập kỷ sau đó, vào năm 2010, WikiLeaks đã công bố Cablegate, một tập hợp tương đương 1,73 gigabyte dữ liệu về những bí mật ngoại giao của Mỹ - lớn gấp gần trăm lần hồ sơ Lầu năm góc.
Năm năm sau WikiLeaks, thế giới lại chứng kiến một vụ rò rỉ thông tin gây chấn động gấp nhiều lần: Hồ sơ Panama với 2,6 terabyte dữ liệu.
Ngày 3/4, hơn một trăm hãng tin tức trên khắp thế giới do tổ chức Hiệp hội Nhà báo Điều tra Quốc tế (ICIJ) tập hợp đã đồng loạt công bố thông tin về Hồ sơ Panama, một tập hợp tài liệu khổng lồ phanh phui hoạt động trốn thuế có hệ thống trên toàn cầu.
Số hồ sơ bị tiết lộ bao gồm hơn 4,8 triệu thư điện tử, 3 triệu tập tin cơ sở dữ liệu và 2,1 triệu tập tin PDF từ hãng luật Mossack Fonseca của Panama.
Những tài liệu này cho thấy Mossack Fonseca chuyên lập ra các công ty vỏ bọc để giúp các khách hàng của mình che giấu tài sản và trốn thuế.
“Hồ sơ gần như là tất cả các tài liệu từ công ty luật này suốt 40 năm qua, và lớn hơn số tài liệu rò rỉ của WikiLeaks khoảng 2.000 lần,” wired.com dẫn lời giám đốc ICIJ Gerard Ryle.
Cả ICIJ và những phóng viên tham gia cuộc điều tra đều không công khai những tài liệu này.
Nhưng những vụ bê bối được phanh phui từ đây đã nêu tên cả những người nổi tiếng, vận động viên, những tên tuổi lớn trong giới kinh doanh và cả những nguyên thủ quốc gia.
Bản thân vụ rò rỉ thông tin này đã là một câu chuyện chưa từng có tiền lệ về một người tố giác gửi cho các nhà báo một khối lượng tài liệu khổng lồ mà sau đó được hơn 400 phóng viên trên khắp thế giới phân tích trong vòng bí mật suốt hơn một năm trước khi hợp tác cùng đưa vụ việc ra ánh sáng.
Theo ICIJ, vụ rò rỉ hồ sơ Panama bắt đầu từ cuối năm 2014, khi một nguồn tin giấu tên tìm đến tòa soạn báo Suddeutche Zeitung của Đức, nơi trước đó đã đưa tin về một vụ rò rỉ tài liệu nhỏ của Mossack Fonseca có liên quan tới một số quan chức chính phủ Đức.
Phóng viên Bastian Obermayer của Suddeutche Zeitung cho biết nguồn tin đã liên lạc với anh qua kênh trò chuyện mã hóa và muốn giao ra những tài liệu để “phanh phui vụ việc ra trước công luận.”
Cũng do lo ngại bị đe dọa đến tính mạng, nguồn tin chỉ muốn trao đổi qua các kênh đã được mã hóa và nhất quyết không gặp mặt trực tiếp.
“Chúng ta đang nói về bao nhiêu dữ liệu vậy?," Obermayer hỏi.
“Nhiều hơn bất cứ thứ gì anh từng thấy”, nguồn tin đáp.
Sau khi xem một phần của số tài liệu, Suttdeuche Zeiting đã liên lạc với ICIJ , đối tác từng hợp tác trước đây.
Nhân viên của ICIJ đã bay tới Munich để gặp các phóng viên của Suttdeut Zeitung.
Trong khi đó, các tài liệu rò rỉ vẫn tiếp tục tăng thêm, lên đến 11,5 triệu hồ sơ.
Các nhà phát triển của ICIJ đã xây dựng một cỗ máy tìm kiếm hai yếu tố xác thực cho số tài liệu này, và địa chỉ URL được họ chia sẻ qua thư điện tử được mã hóa.
Mã URL cho các tài liệu được chia sẻ qua thư điện tử mã hóa cho rất nhiều hãng tin như BBC, The Guardian, Fusion và các hãng truyền thông nổi tiếng nước ngoài.
Trang thông tin còn có cả hệ thống trò chuyện thời gian thực để các phóng viên trao đổi kinh nghiệm và tìm các bản dịch cho những tài liệu họ không hiểu.
“Nếu bạn muốn xem hồ sơ Brazil, bạn có thể tìm một phóng viên người Brazil. Bạn có thể biết ai còn thức làm việc và có thể trao đổi cởi mở. Chúng tôi khuyến khích mọi người chia sẻ những gì họ đang làm”, Ryle cho hay.
Các hãng tin sau đó đã mở các cuộc họp trực tiếp tại Washington, Munich, London, Johannesburg và Lillehammer.
Điều đáng kinh ngạc nhất là mặc dù được nhiều người truy cập như vậy, nhưng toàn bộ số dữ liệu rò rỉ này vẫn là một bí mật với công chúng – có lẽ do số lượng quá lớn.
Obermayer thừa nhận những lời đồn về vụ rò rỉ đã xuất hiện, nhưng bản thân dữ liệu vẫn chưa hề bị lộ.
“Mùa Thu năm ngoái, tôi đã rất lo khi nghĩ về chuyện có bao nhiêu người đã biết về số hồ sơ này. Đã có những lời đồn. Nhưng chuyện chỉ đến thế mà thôi.”
Ryle cho biết các hãng tin không có ý định công bố toàn bộ số hồ sơ theo phong cách WikiLeaks vì lo ngại hành động này sẽ làm lộ các thông tin nhạy cảm của những cá nhân vô tội. “Chúng tôi không phải WikiLeaks. Chúng tôi muốn thể hiện rằng báo chí hành động rất có trách nhiệm," Ryle chia sẻ.
Vài tuần trước khi liên lạc với các đối tượng điều tra, bao gồm cả Mossack Fonseca, Obermayer đã làm thêm một hành động đề phòng cuối cùng: hủy điện thoại và phần cứng máy tính anh dùng để trao đổi thông tin với nguồn tin. “Có lẽ như thế là hơi đề phòng quá, nhưng thà như vậy để tránh sau này hối hận còn hơn.”
Anh cũng lưu ý rằng tới tận giờ phút này, anh cũng không biết người cung cấp tin là ai. “Tôi chẳng biết tên hay danh tính của người đó. Nhưng tôi biết đó là người thế nào. Có những lúc tôi nói chuyện với người đó còn nhiều hơn cả nói chuyện với vợ nữa.”
Kỷ nguyên mới của những vụ siêu rò rỉ
Vụ rò rỉ Hồ sơ Panama đã gây chấn động khắp thế giới, và ảnh hưởng của nó không chỉ giới hạn ở công ty Mossack Fonseca.
Hãng luật này đã viết cho tờ The Guardian thanh minh rằng “nhiều trường hợp nêu ra không phải và chưa bao giờ là khách hàng của Mossack Fonseca," và “chúng tôi luôn tuân thủ các quy tắc quốc tế nhằm bảo đảm các công ty chúng tôi hợp tác không được dùng làm bình phong trốn thuế, rửa tiền, khủng bố tài chính hay các mục đích trái pháp luật khác.”
Mossack Fonseca và các khách hàng của hãng không phải là những người duy nhất phải đối mặt với những vụ siêu rò rỉ thông tin.
Các công cụ mã hóa và ẩn danh đang ngày càng phổ biến và dễ sử dụng, giúp các nguồn cung cấp thông tin tìm đến với các nhà báo trên khắp thế giới một cách an toàn hơn.
Dữ liệu ngày càng được truyền tải dễ dàng và bảo mật hơn bao giờ hết.
Và những dữ liệu này có thể sẽ được một người nào đó truyền ra ngoài và đưa đến tay những nhà báo có trách nhiệm để phơi bày những góc khuất của tổ chức người đó đang làm việc.
Kỷ nguyên mới của những vụ siêu rò rỉ đang diễn ra: Hồ sơ Panama là vụ rò rỉ thông tin trốn thuế thứ tư mà ICIJ hợp tác điều tra từ năm 2013.
Intercept, hãng tin điều tra do Glenn Greenwald, Laura Poitras và Jeremy Scahill đồng sáng lập cũng cho thấy các công cụ mã hóa kết hợp với báo chí điều tra có thể dẫn đến những vụ rò rỉ thông tin như thế nào, như vụ Hồ sơ Drone.
Hàng chục hãng truyền thông như Intercept hiện đang tổ chức các hệ thống nặc danh dùng các biện pháp bảo vệ mã hóa để hỗ trợ những người tố giác. Tất cả những động thái này cho thấy làn sóng siêu rò rỉ sẽ không sớm kết thúc./.
