Trong giai đoạn 2021-2025, việc triển khai đồng bộ ba Chương trình Mục tiêu Quốc gia gồm: xây dựng nông thôn mới, giảm nghèo bền vững và phát triển kinh tế-xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi đã tạo ra những chuyển biến toàn diện, sâu sắc đối với khu vực nông thôn, vùng khó khăn của cả nước.
Không chỉ góp phần quan trọng vào cơ cấu lại nền kinh tế theo hướng nhanh và bền vững, các chương trình còn làm thay đổi rõ nét diện mạo nông thôn, cải thiện đời sống vật chất, tinh thần của hàng chục triệu người dân.
Với những kết quả đạt được, Việt Nam tiếp tục được cộng đồng quốc tế đánh giá là điểm sáng, hình mẫu về giảm nghèo và phát triển nông thôn, gắn với thực hiện các Mục tiêu phát triển bền vững (SDGs).
Giảm nghèo rõ nét, sinh kế từng bước được củng cố
Một trong những dấu ấn nổi bật của giai đoạn 2021-2025 là tốc độ giảm nghèo ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi cao hơn mức bình quân chung của cả nước.
Thu nhập bình quân đầu người tại nhiều địa phương tăng khá, nhiều chỉ tiêu vượt kế hoạch đề ra. Hạ tầng nông thôn được cải thiện rõ rệt; các dịch vụ xã hội cơ bản như y tế, giáo dục, nước sạch, thông tin từng bước được mở rộng, tiếp cận sâu hơn tới các thôn, bản vùng sâu, vùng xa.
Song song với đó, cơ cấu kinh tế nông thôn chuyển dịch tích cực, sinh kế của người dân được đa dạng hóa, giảm dần sự phụ thuộc vào sản xuất nhỏ lẻ, manh mún.
Các nội dung mới như chuyển đổi số, kinh tế xanh, bảo vệ môi trường, bình đẳng giới, du lịch nông thôn, giáo dục nghề nghiệp, việc làm bền vững đã được triển khai bước đầu theo hướng thực chất, phù hợp với điều kiện địa phương và các cam kết quốc tế về phát triển bền vững, lồng ghép giới và phát huy vai trò của phụ nữ trong phát triển kinh tế-xã hội và quản lý cộng đồng.
Theo Bộ Nông nghiệp và Môi trường, khi sắp xếp chính quyền địa phương hai cấp (ngày 1/7/2025), cả nước có khoảng 1.719/2.621 xã (65,6%) có khả năng đạt chuẩn nông thôn mới theo bộ tiêu chí giai đoạn 2021-2025. Trong số này, 362 xã dự kiến đạt chuẩn nông thôn mới nâng cao và 59 xã có khả năng đạt chuẩn nông thôn mới kiểu mẫu.
Hạ tầng kinh tế-xã hội nông thôn tiếp tục được đầu tư mạnh mẽ. Tiêu chí giao thông đạt 87,3% số xã, tăng 6,3% so với cuối năm 2021.
Hệ thống thủy lợi và phòng, chống thiên tai được ưu tiên đầu tư tại các vùng hạn hán, xâm nhập mặn đạt 98,1% số xã. Hệ thống điện nông thôn tiếp tục được mở rộng, bảo đảm cung cấp điện ổn định cho trên 99,7% hộ dân.
Cùng với đó, tái cơ cấu ngành nông nghiệp gắn với phát triển kinh tế nông thôn được triển khai đồng bộ, có trọng tâm, trọng điểm. Nông nghiệp duy trì tốc độ tăng trưởng ổn định, bình quân khoảng 3,18%/năm; kim ngạch xuất khẩu nông, lâm, thủy sản năm 2024 đạt 62,5 tỷ USD, mức cao kỷ lục, góp phần quan trọng bảo đảm an ninh lương thực và ổn định kinh tế vĩ mô.
Nhiều địa phương đã hình thành các vùng sản xuất hàng hóa tập trung, gắn với vùng nguyên liệu và hệ thống logistics. Giá trị sản xuất trên 1 ha đất nông nghiệp tăng bình quân 5-10% so với năm 2020.
Hệ thống hợp tác xã tiếp tục được củng cố, đến năm 2025 có khoảng 22.289 hợp tác xã nông nghiệp hoạt động, nhiều đơn vị chuyển đổi mô hình theo hướng liên kết chuỗi, ứng dụng công nghệ và phát triển sản phẩm OCOP.
Doanh nghiệp đầu tư vào nông nghiệp tăng mạnh, nhất là trong lĩnh vực chế biến và tiêu thụ nông sản. Chương trình “Mỗi xã một sản phẩm” (OCOP) tiếp tục là điểm nhấn, tạo ra nhiều giá trị gia tăng và cách làm mới trong phát triển kinh tế nông thôn.
Bên cạnh đó, công tác đào tạo nghề cho lao động nông thôn được tổ chức linh hoạt, gắn với nhu cầu thực tiễn của doanh nghiệp, hợp tác xã và thị trường lao động.
Nhiều lớp nghề được mở ngay tại cơ sở sản xuất, góp phần nâng cao kỹ năng, mở rộng sinh kế cho người dân, trong đó có cả nhóm lao động trung niên. Phong trào khởi nghiệp nông nghiệp, nhất là trong lực lượng thanh niên, có nhiều mô hình hiệu quả.
Đến nay, 81% số xã đạt tiêu chí thu nhập, 93,2% đạt tiêu chí lao động, 88,3% đạt tiêu chí tổ chức sản xuất và phát triển kinh tế nông thôn. Đời sống văn hóa nông thôn tiếp tục được cải thiện; các thiết chế văn hóa-thể thao cơ sở được đầu tư nâng cấp; trên 90% hộ gia đình và thôn, tổ dân phố đạt danh hiệu văn hóa.
Công tác bảo vệ môi trường và xây dựng cảnh quan nông thôn có chuyển biến mạnh mẽ. Đến giữa năm 2025, 87,5% số xã đạt tiêu chí môi trường và an toàn thực phẩm, 100% xã tổ chức tuyên truyền về bảo vệ môi trường và ứng phó biến đổi khí hậu, góp phần hình thành nông thôn sáng-xanh-sạch-đẹp-an toàn.
Trong Chương trình Mục tiêu Quốc gia giảm nghèo bền vững, giai đoạn 2021-2025 đã đầu tư xây dựng mới 2.616 công trình hạ tầng và duy tu, bảo dưỡng 2.340 công trình tại các huyện nghèo, xã đặc biệt khó khăn vùng bãi ngang, ven biển, hải đảo.
Hơn 10.500 mô hình, dự án giảm nghèo được triển khai, góp phần tạo sinh kế bền vững, thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu kinh tế và lao động tại các địa phương nghèo.
Đáng chú ý, gần 134.000 lao động thuộc hộ nghèo, cận nghèo, hộ mới thoát nghèo đã được hỗ trợ kết nối việc làm thành công, vượt mục tiêu đề ra. Gần 90.000 hộ nghèo, cận nghèo được hỗ trợ xây mới, sửa chữa nhà ở, đóng góp tích cực vào phong trào “Cả nước chung tay xóa nhà tạm, nhà dột nát.”
Đối với vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi, sau hơn 3 năm triển khai, chương trình đã xóa 42.567 căn nhà tạm, nhà dột nát, với tổng kinh phí 1.702,68 tỷ đồng, đạt 230% kế hoạch.
Hàng loạt nhu cầu thiết yếu của người dân được giải quyết như đất ở, nhà ở, đất sản xuất, nước sinh hoạt, lương thực, xóa mù chữ. Đồng thời, 403 dự án phát triển sản xuất theo chuỗi giá trị với sự tham gia của 817 doanh nghiệp, hợp tác xã đã góp phần quan trọng thúc đẩy sinh kế và giảm nghèo bền vững.
Bên cạnh những kết quả đạt được, việc triển khai 3 Chương trình Mục tiêu Quốc gia vẫn còn không ít hạn chế. Một số vùng như Trung du và miền núi phía Bắc, Tây Nguyên có tỷ lệ xã đạt chuẩn nông thôn mới còn thấp; nhiều huyện nghèo vẫn “trắng xã nông thôn mới,” tỷ lệ hộ nghèo trên 50%, thậm chí trên 70%.
Tiến độ phân bổ và giải ngân vốn, nhất là vốn sự nghiệp, còn chậm; đến hết năm 2025, giải ngân dự kiến đạt khoảng 74% kế hoạch (tổng số vốn là trên 199.939 tỷ đồng).
Cơ chế, chính sách và văn bản hướng dẫn ở một số nội dung còn chậm ban hành hoặc khó triển khai; chất lượng xây dựng nông thôn mới nâng cao, kiểu mẫu tại một số địa phương chưa thực sự bền vững; năng lực cán bộ cơ sở còn hạn chế.
Thiết lập khuôn khổ pháp lý thống nhất ở tầm Quốc hội
Nghị quyết số 257/2025/QH15 ngày 11/12/2025 của Quốc hội phê duyệt chủ trương đầu tư Chương trình Mục tiêu Quốc gia xây dựng nông thôn mới, giảm nghèo bền vững và phát triển kinh tế-xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2026-2035.
Nghị quyết số 257 thể hiện quyết tâm rất lớn của Quốc hội và Chính phủ thực hiện mục tiêu của Đảng và Nhà nước làm cho người dân có cuộc sống ấm no, hạnh phúc, đặc biệt là vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi.
Nghị quyết thể chế hóa kịp thời các chủ trương lớn của Đảng, Quốc hội và Chính phủ về: Xây dựng nông thôn mới hiện đại, giàu đẹp, bản sắc, bền vững, gắn với đô thị hóa và thích ứng biến đổi khí hậu; Phát triển toàn diện vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi; Thực hiện giảm nghèo đa chiều, bao trùm, bền vững, trong đó, làm nổi bật định hướng tập trung ưu tiên cho vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi.
Việc thực hiện các Chương trình Mục tiêu Quốc gia: phát triển kinh tế-xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi; xây dựng nông thôn mới và giảm nghèo bền vững gắn với đẩy mạnh phát triển công nghiệp, dịch vụ và ngành nghề nông thôn được nêu trong số những nhiệm vụ chủ yếu tại dự thảo Chương trình hành động của Ban chấp hành Trung ương Đảng thực hiện Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIV của Đảng.
Việc thông qua Nghị quyết số 257 chính là thiết lập khuôn khổ pháp lý thống nhất ở tầm Quốc hội cho việc tích hợp 3 Chương trình Mục tiêu Quốc gia, khắc phục tình trạng phân tán, chồng chéo về mục tiêu, chính sách và nguồn lực; đồng thời định hướng đổi mới tư duy đầu tư theo hướng dài hạn, tập trung, hiệu quả và bền vững.
Việc ban hành Nghị quyết không làm giảm chính sách, không thu hẹp phạm vi hỗ trợ, mà tạo điều kiện tập trung và ưu tiên hơn cho vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi - khu vực hiện là “lõi nghèo” của cả nước; tăng cường kỷ luật, kỷ cương trong quản lý, sử dụng nguồn lực nhà nước và làm cơ sở giám sát quá trình tổ chức thực hiện Chương trình.
Thực hiện Nghị quyết này, Bộ Nông nghiệp và Môi trường - cơ quan chủ trì sẽ phối hợp với Bộ Dân tộc và Tôn giáo cùng các bộ, ngành, địa phương triển khai các nhiệm vụ trọng tâm giai đoạn 2026-2030.
Trọng tâm là xây dựng báo cáo nghiên cứu khả thi, hoàn thiện cơ chế phân bổ nguồn lực, xây dựng cơ sở dữ liệu và hệ thống quản lý chương trình; đồng thời hướng dẫn triển khai chuẩn nghèo quốc gia, bộ tiêu chí nông thôn mới và tiêu chí OCOP giai đoạn mới.
Với nền tảng đã tạo dựng trong giai đoạn 2021-2025, việc triển khai Nghị quyết 257/2025/QH15 được kỳ vọng sẽ tiếp tục tạo đột phá trong phát triển nông thôn, giảm nghèo và nâng cao chất lượng sống cho người dân, nhất là tại các vùng khó khăn, hướng tới phát triển nhanh và bền vững trong giai đoạn tới./.
Xóa nhà tạm - kỳ tích trong công cuộc giảm nghèo bền vững
Chương trình xóa nhà tạm, nhà dột nát hoàn thành sớm hơn 5 năm, tạo nền tảng vững chắc cho phát triển công bằng, tiến bộ xã hội và bền vững của Việt Nam.
