Thu hút FDI chất lượng cao: Nan giải chính sách

Hoạt động đầu tư trực tiếp nước ngoài thực sự là một kênh tạo vốn quan trọng giúp Việt Nam thực hiện được mục tiêu tăng trưởng mạnh mẽ, cải thiện năng lực công nghiệp và xuất khẩu. Tuy nhiên, cho đến nay, lĩnh vực này đang bộc lộ những tồn tại làm cản trở quá trình hiện thực hóa mục tiêu thu hút được dòng vốn chất lượng cao để phát triển bền vững, đồng thời giải quyết việc làm hàng năm cho 1,6 triệu lao động.

Các chuyên gia UNIDO cho rằng Việt Nam cần đặt lại trọng tâm chiến lược thu hút FDI và xác định rõ hơn các loại hình FDI để có chính sách phù hợp.

Mặc dù hoạt động đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) thực sự là một kênhtạo vốn quan trọng giúp Việt Nam thực hiện được mục tiêu tăng trưởngmạnh mẽ, cải thiện năng lực công nghiệp và xuất khẩu nhưng cho đến nay,thu hút FDI cũng đang bộc lộ những tồn tại làm cản trở quá trình hiệnthực hóa mục tiêu thu hút được dòng FDI chất lượng cao để phát triển bềnvững, đồng thời giải quyết được công ăn việc làm hàng năm cho 1,6 triệulao động.

Công nghệ thấp và trung bình chiếm ưu thế

Dự thảo báo cáo Đầu tư công nghiệp 2011 (VIR 2011) được Tổ chức pháttriển công nghiệp Liên hợp quốc (UNIDO) công bố tại Hội thảo tham vấnngày 9/3, tại Hà Nội cho thấy trong các khu công nghiệp, khu chế xuất,các doanh nghiệp FDI sản xuất với công nghệ thấp (dệt may, dagiày, đồ gỗ) đang chiếm ưu thế lớn nhất khi không chỉ chiếm số lượng lớnnhất mà còn mang lại giá trị gia tăng cho người lao động cao hơn 8 lầnso với doanh nghiệp FDI sản xuất với công nghệ cao (điện tử, hóa dược), hơn gần 6lần so với doanh nghiệp FDI sử dụng công nghệ trung bình (cơ khí lắp ráp, luyệnkim).

Chính vì vậy, mục tiêu thu hút FDI thời gian qua đã khônggiúp tối đa hóa hiệu ứng lan tỏa với ngành sản xuất công nghiệp của ViệtNam. Theo kết quả khảo sát của UNIDO ở gần 1.500 doanh nghiệp tạiViệt Nam, ở cấp độ công nghiệp, hiệu ứng lan tỏa chuyển giao côngnghệ và tri thức của FDI lên nền kinh tế là thấp.

Hiện nay, các doanh nghiệp FDI vẫnchủ yếu phụ thuộc nhiều vào hàng hóa trung gian và nguyên vật liệu thônhập khẩu; chưa có được mối liên kết với các chuỗi cung cấp là các doanhnghiệp trong nước. Bên cạnh thách thức này, thu hút FDI của ViệtNam cũng đang đối mặt với thách thức lớn khác khi khoảng cách giữavốn FDI đăng ký và vốn FDI thực hiện ngày càng lớn.

Đặc biệt, cơ cấu FDIcũng không hợp lý khi những lĩnh vực không mong muốn (sản xuất với côngnghệ thấp, bất động sản...) lại được tiếp nhận lượng FDI lớn trong khinhững lĩnh vực cần đầu tư (hạ tầng, nông nghiệp, công nghệ cao) lạikhông hấp dẫn dòng FDI này. Số liệu thống kê đến hết năm 2011 cho thấy:Vốn FDI đăng ký theo dự án tập trung tới gần 120 tỷ USD trong lĩnh vựcbất động sản, cao hơn 20 tỷ USD so với lĩnh vực dịch vụ cung cấp điện,gas và cao hơn gần 100 tỷ USD so với lĩnh vực sản xuất.

Khảo sátcủa UNIDO cũng chỉ ra các doanh nghiệp FDI không thể khai thác hết năng lực sảnxuất do Việt Nam thiếu lao động có tay nghề cao cũng như việc cungcấp điện không ổn định. Theo đó, các doanh nghiệp FDI với năng lực chưa được khaithác tối đa có thể tăng trưởng chậm hơn, lợi nhuận ít hơn, đầu tư íthơn, tuyển dụng ít hơn, thậm chí có thể buộc phải rút khỏi thị trườngViệt Nam.

Phải đặt lại trọng tâm thu hút FDI

Theo các chuyên gia UNIDO, trong bối cảnh dòng vốn FDI vào châu Á,trong đó có Việt Nam đang bị gián đoạn do khó khăn kinh tế thế giới,Việt Nam cần đặt lại trọng tâm chiến lược thu hút FDI và xác định rõ hơncác loại hình FDI cần thiết để có chính sách thu hút.

Theo đó, chiếnlược FDI cần được xây dựng phù hợp để ăn khớp với các chương trình côngnghiệp và phát triển kinh tế xã hội và khai thác được tốt nhất lợi thếcạnh tranh của Việt Nam khi so sánh với các quốc gia trong khu vực ASEAN(như Myanmar) đang tìm mọi cách để thu hút dòng vốn FDI.

Hiệnnay, Việt Nam đang ở một vị trí lợi thế khi tạo được nhiều thay đổi về môitrường pháp lý, quy chế gắn với đầu tư nước ngoài và có các ưu đãi cầnthiết bù đắp những thiếu hụt của quốc gia tiếp nhận đầu tư.

Tuy nhiên,với thực tế phải thực hiện các cam kết WTO về tự do hóa thương mại cũngnhư các quy định trong Luật Đầu tư, Việt Nam đang bước vào giai đoạn mà“lợi tức” từ các cải cách nói trên đang giảm dần và những cải cách nàyđang dần mất đi vai trò là yếu tố quyết định khi chọn địa điểm đầu tưcủa doanh nghiệp FDI. Thêm vào đó, các lợi thế cạnh tranh đã có như lao động gáirẻ trong ngắn hạn, các điều kiện gia nhập thị trường thuận lợi cũng đangmất dần vai trò là yếu tố quyết định trong thu hút FDI.

Cácchuyên gia UNIDO cũng khẳng định ổn định về mặt kinh tế là yếu tố quantrọng nhất, tiếp theo là ổn định chính trị rồi đến thuế là các yếu tố mànhà đầu tư nước ngoài dựa vào chủ yếu để ra các quyết định đầu tư vàoViệt Nam. Ngoài ra, các yếu tố khác như chi phí lao động, chính sáchhỗ trợ của Chính phủ, cơ sở hạ tầng cũng là các yếu tố để nhà đầu tưcân nhắc. Các nhà đầu tư nước ngoài hiện có tại Việt Nam chính là cácđại sứ chuyển tải thông tin về môi trường, chính sách đầu tư của ViệtNam tới cộng đồng doanh nghiệp nước ngoài để có các quyết định đầu tưvào Việt Nam nên việc làm hải lòng các nhà đầu tư hiện tại cũng là giảipháp thu hút FDI cần phải tính tới.

Để tạo được tác động lan tỏacủa FDI, chính sách đầu tư không chỉ tập trung vào vốn đầu tư nước ngoàimà cần cả vốn đầu tư trong nước, nhất là qua các hình thức liên doanhđể có thể học hỏi về quản lý, kinh nghiệm, công nghệ; cần đảm bảo khuvực sản xuất công nghiệp trong nước cũng được hỗ trợ tốt như hỗ trợ vớikhu vực đầu tư nước ngoài. Cùng đó, việc thu hút FDI chất lượng cao cũngchỉ thực hiện được khi Việt Nam giải quyết được “điểm thắt nút” là chấtlượng lao động nhằm thích ứng với các biến động của nhu cầu trên thịtrường lao động.

Đặc biệt, việc đánh giá lại mô hình tăng trưởngkinh tế của Việt Nam (dựa trên đầu tư nước ngoài) ở cả cấp độ vĩ mô, vimô, ở cấp độ lao động, công nghệ, môi trường là giải pháp cần thiết đểtừ đó có chính sách phù hợp hơn với từng ngành cụ thể, nhất là với cácdoanh nghiệp đầu tư nước ngoài có tiềm năng mang lại giá trị gia tăngcao, không nên có chính sách cào bằng như hiện nay với tất cả các loạihình doanh nghiệp FDI./.

Nguyễn Kim Anh (TTXVN)

Tin cùng chuyên mục