Nhân viên y tế tuyên truyền phòng chống sốt rét cho đồng bào dân tộc xã biên giới Dân Hóa, huyện miền núi Tuyên Hóa. (Ảnh: Dương Ngọc/TTXVN) Tại Việt Nam, năm 2016, cả nước ghi nhận hơn 4.000 bệnh nhân có ký sinh trùng sốt rét và ba trường hợp tử vong.
So với năm 2015, số trường hợp nhiễm ký sinh trùng giảm 52,6%. Bệnh ghi nhận chủ yếu tại các tỉnh Tây Nguyên và Bình Phước.
Theo Viện trưởng Viện Sốt rét-Ký sinh trùng-Côn trùng Trung ương (Bộ Y tế) Trần Thanh Dương, tình hình sốt rét những năm tới có xu hướng sẽ tiếp tục giảm số mắc, số tử vong nhưng chưa bền vững và có nguy cơ bùng phát trở lại; đặc biệt đáng lo ngại là tình trạng sốt rét kháng thuốc.
Sốt rét kháng thuốc có nguy cơ lan rộng
Theo Báo cáo của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) năm 2015, trên phạm vi toàn cầu có 214 triệu trường hợp mắc sốt rét, trong đó 438.000 ca tử vong có liên quan đến sốt rét, đặc biệt có 78% số ca tử vong là trẻ em dưới 5 tuổi.
Có khoảng 3,2 tỷ người, tương đương 1/2 dân số thế giới có nguy cơ mắc sốt rét. Bệnh hiện lưu hành tại 97 quốc gia và vùng lãnh thổ; tập trung tại các quốc gia châu Phi, Tây Thái Bình Dương.
Thông tin từ Viện Sốt rét-Ký sinh trùng-Côn trùng Trung ương cho biết số bệnh nhân mắc sốt rét ở Việt Nam vẫn ở mức cao, hàng năm ghi nhận trung bình khoảng 30.000 trường hợp mắc sốt rét, trên 100 trường hợp sốt rét ác tính và gần 10 trường hợp tử vong do sốt rét.
Đặc biệt, ký sinh trùng sốt rét P. falciparum kháng thuốc Artemisinin đã xuất hiện ở năm tỉnh là Quảng Nam, Khánh Hòa, Gia Lai, Đắk Nông, Bình Phước và đang có nguy cơ lan rộng sang các tỉnh khác trên phạm vi toàn quốc. Nguy cơ bệnh sốt rét dễ dàng quay trở lại và gây dịch ở nhiều nơi.
Nguyên nhân là do Việt Nam nằm trong vùng nhiệt đới, điều kiện khí hậu thuận lợi cho các loài côn trùng gây bệnh tồn tại và phát triển. Muỗi truyền bệnh sốt rét, sốt xuất huyết có mặt ở 63/63 tỉnh, thành phố.
[Việt Nam đối mặt với nguy cơ bùng phát dịch sốt rét do kháng thuốc]
Công tác phòng chống côn trùng bao gồm phòng chống muỗi truyền bệnh sốt rét, bệnh sốt xuất huyết và các côn trùng truyền bệnh khác còn gặp nhiều khó khăn. Đặc biệt trong bối cảnh những biến đổi bất thường của khí hậu toàn cầu, côn trùng gây bệnh xuất hiện nhiều loài, đa dạng, thay đổi tập tính trú đậu ngoài nhà, trong nhà; muỗi sốt rét và muỗi sốt xuất huyết kháng hóa chất diệt tiềm ẩn nguy cơ bùng phát dịch bệnh...
Mặt khác, thời gian qua, nguồn ngân sách nhà nước đầu tư cho công tác phòng chống sốt rét giảm mạnh trong những năm gần đây. Ngoài ra, hoạt động phòng chống sốt rét không thu hút được cán bộ có trình độ chuyên môn cao do thu nhập thấp; phụ cấp cho cán bộ thực hiện hoạt động giám sát, phun tẩm hóa chất thấp...
Theo Cục Y tế dự phòng (Bộ Y tế), hoạt động phòng chống bệnh sốt rét hiện nay đang gặp nhiều thách thức như sốt rét hiện nay tập trung tại những địa bàn còn gặp nhiều khó khăn về kinh tế xã hội và người dân còn có nhận thức hạn chế về phòng chống sốt rét; sự gia tăng tình trạng di biến động dân cư từ vùng không có lưu hành sốt rét vào vùng lưu hành sốt rét, giao lưu, đi lại của lao động Việt Nam đến các quốc gia có lưu hành sốt rét (như châu Phi, Lào, Campuchia...) làm gia tăng nguy cơ mắc và lan rộng sốt rét và ký sinh trùng sốt rét kháng thuốc tại Việt Nam. Ngoài ra còn do ảnh hưởng của biến đổi khí hậu dẫn đến muỗi thay đổi tập tính, kháng hóa chất diệt; sự thiếu quan tâm của các cấp chính quyền và người dân dẫn đến nguy cơ dịch sốt rét quay trở lại ở một số vùng khi miễn dịch sốt rét không bền vững.
Triển khai các hoạt động phòng chống tại những khu vực trọng điểm
Cục trưởng Cục Y tế dự phòng Trần Đắc Phu khẳng định để tiến tới loại trừ sốt rét tại Việt Nam vào năm 2030, công tác phòng chống sốt rét cần tập trung vào các hoạt động truyền thông, giáo dục sức khỏe với nhiều hình thức khác nhau để mọi người dân chủ động phòng chống bệnh sốt rét; tập trung các hoạt động giám sát và chỉ đạo các biện pháp phòng chống sốt rét tại các khu vực trọng điểm. Đồng thời, ngành y tế phối hợp với các đơn vị liên quan quản lý và giám sát chặt chẽ nhóm đối tượng di biến động, cấp thuốc tự điều trị cho người đi rừng, ngủ rẫy; tăng cường giám sát, báo cáo ca bệnh, giám sát muỗi truyền bệnh...
Theo Viện trưởng Trần Thanh Dương, hoạt động sốt rét tại Việt Nam đã chuyển từ phòng chống sang phòng chống và loại trừ. Mục tiêu của Chiến lược quốc gia phòng chống và loại trừ sốt rét giai đoạn 2011-2020 và tầm nhìn đến năm 2030 ở Việt Nam là đảm bảo cho tất cả người dân đều được tiếp cận với chẩn đoán sớm, điều trị kịp thời và hiệu quả tại các cơ sở y tế nhà nước và tư nhân; đảm bảo tất cả những người có nguy cơ mắc sốt rét được bảo vệ bởi các phương pháp phòng chống phù hợp.
Bên cạnh hoạt động loại trừ bệnh ở những tỉnh mắc sốt rét nhẹ, giảm tỷ lệ mắc mới ở những vùng mắc sốt rét vừa và nặng, Chiến lược còn đề ra mục tiêu nâng cao chất lượng các hoạt động nghiên cứu khoa học và áp dụng các kết quả nghiên cứu vào hoạt động phòng chống và loại trừ sốt rét.
Phun thuốc diệt muỗi tại các hộ dân ở xã Hiệp Phước, huyện Nhà Bè, Thành phố Hồ Chí Minh. (Ảnh : Phương Vy/TTXVN) Thời gian tới, Viện sẽ tích cực nâng cao năng lực chuyên môn cho các Trung tâm tuyến tỉnh, tuyến huyện để thực hiện công tác giám sát, phát hiện, điều trị kịp thời bệnh sốt rét, ký sinh trùng, côn trùng. Mặt khác, Viện sẽ huy động xã hội hóa, góp vốn, liên doanh, liên kết theo quy định của pháp luật để mở rộng cơ sở, phát triển các dịch vụ, kỹ thuật; triển khai các kỹ thuật ngoài danh mục và nhiệm vụ chuyên môn được giao; tổ chức các hoạt động dịch vụ để đáp ứng nhu cầu của xã hội, phù hợp với lĩnh vực chuyên môn, khả năng của đơn vị và đúng với quy định của pháp luật
Để thực hiện chiến lược phòng chống và loại trừ sốt rét, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) khuyến cáo các quốc gia cần giám sát ca bệnh sốt rét một cách chủ động ở các địa phương. Đây là yêu cầu cần thiết hiện nay để có biện pháp xử trí phù hợp, kịp thời; không để sốt rét quay trở lại trên địa bàn, đặc biệt là từ mầm bệnh ngoại lai bị nhiễm ở ngoài nước, ngoài tỉnh, ngoài huyện mang về và lây lan cho cộng đồng người dân.
Bộ Y tế khuyến cáo hiện nay chưa có vắcxin phòng ngừa sốt rét, chính vì vậy việc phòng chống muỗi truyền bệnh vẫn được xem là biện pháp hữu hiệu nhất. Có nhiều phương pháp khác nhau để phòng chống muỗi truyền bệnh sốt rét (như diệt muỗi bằng hóa chất hoặc ngăn sự tiếp xúc giữa người và muỗi truyền bệnh).
Ở các vùng có bệnh sốt rét lưu hành, người dân cũng cần chú ý thực hiện một số biện pháp nhằm ngăn cản sự tiếp xúc giữa muỗi và người như mặc quần dài, áo tay dài khi đi làm nương, làm rừng, bôi thuốc xua muỗi lên những nơi da hở, đốt hương muỗi, dọn dẹp nhà cửa gọn gàng...
Người dân cũng có thể làm cửa lưới, mành rèm chống muỗi ở các cửa sổ để giảm tối đa sự xâm nhập của muỗi vào nhà. Điều quan trọng nhất, hữu hiệu nhất để phòng chống sốt rét hiện nay là người dân phải ngủ màn thường xuyên, màn phải được tẩm hóa chất và phun hóa chất diệt muỗi./.
