Nhân viên y tế tiêm vaccine phòng COVID-19 cho người dân tại Juba, Nam Sudan, ngày 20/5/2021. (Nguồn: THX/TTXVN) Trang Malaysiakini mới đây đăng bài phân tích của hai tác giả Anis Chowdhury - Giáo sư kinh tế tại Đại học Western Sydney, từng giữ các vị trí cấp cao của Liên hợp quốc từ năm 2008-2015 và Jomo Kwame Sundaram - cựu Trợ lý Tổng giám đốc Tổ chức Nông Lương Liên hợp quốc (FAO) về nguồn tài chính cho các nước đang phát triển trong cuộc chiến chống COVID-19.
Việc không đẩy nhanh các nỗ lực toàn diện nhằm ngăn chặn sự lây lan của đại dịch COVID-19 đã làm trầm trọng thêm thảm họa ở các nước đang phát triển.
Nguồn tài chính không đủ cho các nỗ lực cứu trợ, phục hồi và cải cách cũng là một trở ngại, trong đó có cả quá trình phát triển bền vững.
[COVAX cần thêm 2 tỷ USD tài trợ để cung cấp vaccine cho nước nghèo]
Sau hơn một năm, các nước nghèo đang phải đối mặt với những trở ngại nghiêm trọng trên con đường phát triển, bị cản trở bởi nợ nần chồng chất, rủi ro vỡ nợ cao và hạn chế trong khả năng bơm tiền để thanh khoản.
Đây là nhận xét chung của các đại biểu tham gia một diễn đàn của Liên hợp quốc gần đây nhận xét.
Nhà kinh tế trưởng của Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF), Gita Gopinath, ước tính mỗi nước sẽ có lợi ích kinh tế lên tới 9.000 tỷ USD nếu họ có thể đẩy nhanh việc tiêm chủng hàng loạt, xét nghiệm, truy vết và điều trị bệnh nhân COVID-19 với chi phí 50 tỷ USD.
Các dự báo toàn cầu che lấp sự chênh lệch giữa các quốc gia và trong nội bộ của mỗi quốc gia.
Với sự “phân biệt” về vaccine và những hạn chế của các nước đang phát triển, việc ngăn chặn và phục hồi sau đại dịch không đồng đều đã và đang làm trầm trọng thêm tình trạng bất bình đẳng trước đây, gây thêm hậu quả cho các quốc gia và người dân nghèo.
Nỗ lực ứng phó với dịch bệnh của chính phủ đã bị hạn chế nhiều bởi chính sách kinh tế vĩ mô, đặc biệt là khả năng tiếp cận tài chính.
Các chính sách tiền tệ "bất thường" kể từ cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu năm 2008, đặc biệt là tỷ lệ lãi suất thấp, đã phát huy tác dụng.
Do đó, các nước có thu nhập cao (HIC) đã vay và chi nhiều hơn cho việc cứu trợ và phục hồi.
Trong khi các nước giàu có thể vay và chi tiêu ồ ạt thì các nước đang phát triển lại có khả năng tài khóa rất hạn chế do khả năng vay ngày càng giảm.
Thông thường với đánh giá xếp hạng tín nhiệm kém hơn, các nước đang phát triển thường phải đối mặt với lãi suất vay nước ngoài cao hơn nhiều. Gánh nặng nợ nước ngoài của họ đã cao hơn tương đối trước đại dịch. Tất cả những điều này đã hạn chế những nước này áp dụng những nỗ lực ứng phó với dịch bệnh mạnh mẽ hơn.
Các nước phát triển chiếm gần 80% tổng quy mô các biện pháp tài khóa được triển khai để ứng phó với COVID-19 trên toàn thế giới. Các nước kém phát triển nhất chỉ có thể tăng chi tiêu chính phủ trung bình 2,6%. Đối mặt với những khó khăn về tài chính, nhiều nước thu nhập thấp thậm chí đã cắt giảm chi tiêu.
Không đủ hỗ trợ quốc tế
Tổng nguồn lực chảy sang các nước đang phát triển đã giảm do viện trợ phát triển chính thức (ODA) và đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) đều giảm. FDI vào các nền kinh tế đang phát triển giảm 12% vào năm 2020.
Cụ thể, FDI giảm 37% ở Mỹ Latinh và Caribe, 18% ở châu Phi và 4% ở châu Á.
Các nước tài trợ cắt giảm cam kết viện trợ song phương 36% vào năm 2020. Nguồn vốn ODA ròng từ 13 nước thành viên thịnh vượng của Ủy ban Hỗ trợ Phát triển OECD (DAC) đã giảm 4,7 tỷ USD, dẫn đầu là Vương quốc Anh cắt giảm 10%. Nguyên nhân là vì các nước tài trợ DAC ưu tiên tài chính cho nỗ lực phản ứng quốc gia đối với COVID-19 hơn so với viện trợ quốc tế.
Sự hỗ trợ của quốc tế dành cho các nước đang phát triển vào thời điểm rất cần thiết này lại đang thiếu hụt nghiêm trọng.
Mặc dù thừa nhận rằng “tạm ngừng thanh toán nợ là một biện pháp mạnh mẽ, hiệu quả nhanh chóng và có thể mang lại lợi ích thực sự cho người dân ở các nước nghèo,” Ngân hàng Thế giới (WB) đã không cho phép xóa bỏ các khoản nợ.
WB tuyên bố rằng việc này sẽ tác động tiêu cực đến xếp hạng tín nhiệm, làm giảm khả năng vay vốn với lãi suất thấp của các nước thu nhập trung bình và các nước thu nhập thấp theo các điều khoản ưu đãi.
Từ tháng 4/2020, Quỹ Ủy thác Cứu trợ và Ngăn chặn Thảm họa của IMF đã cung cấp các khoản vay khoảng 500 triệu USD, tương đương 0,2% GDP cho 28 quốc gia có thu nhập thấp mắc nợ nhiều, những thành viên nghèo nhất và dễ bị tổn thương nhất.
Sáng kiến Đình chỉ Dịch vụ Nợ (DSSI) của Nhóm các nền kinh tế phát triển và mới nổi hàng đầu thế giới (G20) chỉ đơn thuần là trì hoãn việc trả nợ. Tiền lãi tiếp tục được tích lũy để trả dần sau này.
Bất chấp hai lần gia hạn, sự thiếu nhiệt tình của các nước đi vay theo cơ chế DSSI hầu như không có gì đáng ngạc nhiên. Do các chủ nợ tư nhân không tham gia, DSSI chỉ tính đến 2% tổng số nợ phải trả vào năm 2020.
Với sự hỗ trợ của chính quyền Tổng thống Joe Biden, 650 tỷ USD trong Quyền rút vốn đặc biệt (SDR) mới của IMF sẽ được phê duyệt vào tháng 8/2021. Nhưng con số này chỉ tương đương 50% con số mà Thời báo Tài chính cho là cần thiết, vào khoảng 1.370 tỷ USD.
Việc phân bổ SDR tương ứng với tỷ lệ sở hữu vốn và quyền biểu quyết của các quốc gia, chủ yếu mang lại lợi ích cho các nước phát triển, đặc biệt là các nước châu Âu.
Phân bổ cho Nhóm các nước công nghiệp hàng đầu thế giới (G7) lên tới 272 tỷ USD, trong đó châu Phi chỉ nhận được 33,6 tỷ USD. Tuy nhiên, các SDR mới sẽ cung cấp một nguồn cứu trợ đáng hoan nghênh cho nhiều quốc gia.
Các nước phát triển không cần sử dụng SDR mới của họ nên họ chuyển các khoản phân bổ mới cho 15 tổ chức tài chính đa phương “đủ điều kiện,” bao gồm IMF, WB và các ngân hàng phát triển khu vực.
Những khoản tài chính này nên được sử dụng để cung cấp khoản vay với điều kiện ưu đãi cho các nước đang phát triển.
Nguy cơ nợ chồng nợ
Nhà kinh tế học Jeffrey Sachs đã kêu gọi tái cấp vốn lớn cho ngân hàng phát triển đa phương để tăng gấp 10 lần nguồn vốn chính thức cho các nước nghèo, “tái sử dụng” ít nhất 100 tỷ USD trong các khoản SDR của các nước phát triển.
Hầu hết chính phủ các nước đang phát triển đã mắc nợ rất nhiều trước đại dịch. Việc thanh toán nợ là rất cần thiết song họ cũng cần có nguồn tài chính để phát triển dài hạn.
UNICEF kêu gọi G7 và EU chia sẻ gấp vaccine phòng COVID-19 cho những nước nghèo. (Nguồn: AFP/TTXVN) Mặc dù các nước thu nhập trung bình có thể có nhiều lựa chọn vay hơn, nhưng việc cho phép họ giảm thiểu gánh nặng nợ chính phủ trong quá khứ, trong nước hay nước ngoài, là cấp thiết.
Cộng đồng tài chính và truyền thông thường xuyên cảnh báo rằng xếp hạng tín dụng của họ sẽ bị ảnh hưởng bất lợi nếu họ vay nhiều hơn.
Nhà kinh tế trưởng Carmen Reinhart của WB đã kêu gọi các quốc gia vay nợ để chống lại tác động kinh tế của đại dịch.
Việc gia tăng các khoản nợ xấu và sự yếu kém về tài chính sẽ làm chậm các nỗ lực phục hồi. Thay vào đó, chuyên gia Reinhart nhấn mạnh sự cần thiết phải “tái cấu trúc nhanh chóng và xóa bỏ các khoản nợ xấu.”
Tuy nhiên, không có cách tiếp cận theo kiểu "một quy mô phù hợp với tất cả" để cung cấp tài chính cho mọi nỗ lực ngăn chặn đại dịch và mở rộng kinh tế vĩ mô. Trong khi đó, điều kiện tài chính của các nước nghèo đang trở nên tồi tệ hơn khi đại dịch kéo dài hơn nhiều so với dự kiến.
Đối mặt với suy thoái kinh tế, hầu hết các chính phủ cần tăng chi tiêu trong nước để ngăn chặn sự suy thoái tạm thời trở thành khủng hoảng kinh tế.
Hợp tác quốc tế cần đảm bảo nguồn tài chính được phân bổ chính thức nhiều hơn nữa để bổ sung cho nguồn lực trong nước nhằm triển khai các khoản chi khẩn cấp để cứu trợ, phục hồi và cải cách./.
