Tờ The Nation đăng các bài viết của Yang Razali Kassim - mộtnghiên cứu sinh cao cấp của Học viện Nghiên cứu quốc tế Rajaratnam, trường Đạihọc Tổng hợp Công nghệ Nanyang (Singapore), khẳng định sự cần thiết phải có BộQuy tắc ứng xử của các bên ở Biển Đông (COC) nhằm xoa dịu những tuyên bố lãnhhải.
Việc chuyển từ Tuyên bố về cách ứng xử của các bên ở Biển Đông (DOC) sangCOC là cấp thiết nếu khu vực này muốn kiềm chế và giải tỏa căng thẳng trên BiểnĐông.
ASEAN đang thể hiện mong muốn sớm đạt được COC trên Biển Đông. Tinh thần này đãtừng được thể hiện trong thông cáo chung giữa lãnh đạo Việt Nam và Singaporenhân chuyến thăm Singapore gần đây của Tổng bí thư Đảng Cộng sản Việt Nam NguyễnPhú Trọng.
Sự cấp thiết về việc bắt đầu phải đàm phán về COC cũng đã được thể hiện ở từngnước ASEAN kể từ khi khối này khôi phục được một phần uy tín bằng Nguyên tắc 6điểm hôm 26/7 sau thất bại tại Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao lần thứ 45 ở PhnomPenh không ra được thông cáo chung về tranh chấp trên Biển Đông.
[Phản đối nhóm học giả TQ nghiên cứu đường lưỡi bò]
Dự thảo COC, từng được ASEAN thảo luận tại Phnom Penh, phải được đưa ra đàm phánvới Trung Quốc và phải được chuẩn bị sẵn vào đúng thời điểm Hội nghị thượng đỉnhASEAN tháng 11 tới. Các nhà lãnh đạo ASEAN sẽ gặp nhau trước và sau đó sẽ có cáccuộc gặp thượng đỉnh với các các đối tác Đông Á Trung Quốc, Nhật Bản và HànQuốc, cùng 5 cường quốc khác, trong đó có Mỹ.
Những bên tham gia chủ chốt này có quyền lợi trong một khu vực có những căngthẳng liên tiếp về tranh chấp lãnh thổ trên Biển Đông và Biển Hoa Đông. Nhữngngười theo chủ nghĩa dân tộc bài Nhật tại Trung Quốc đang đe dọa đẩy nhanh tớimột cuộc đối đầu giữa hai quốc gia láng giềng này xung quanh quần đảo tranh chấpSenkaku/Điếu Ngư.
Hội nghị thượng đỉnh ASEAN và Hội nghị cấp cao Đông Á sắp tới vì thế sẽ là nhữngcuộc gặp quan trọng nhất của các nhà lãnh đạo khu vực trong năm. Chúng sẽ có ảnhhưởng tới hòa bình khu vực và sự hình thành kiến trúc an ninh của không chỉ vớiĐông Á mà còn cả khu vực rộng lớn hơn Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương.
Với khoảng thời gian chỉ còn hơn một tháng, thì việc thúc đẩy tiến trình COC đểsẵn sàng cho đàm phán ít nhất là về khuôn khổ là điều quan trọng. Nếu có thểthực hiện được, một COC có khả năng cũng sẽ trở thành một khuôn mẫu cho việcgiải quyết tranh chấp trên Biển Hoa Đông. Mỹ, trong khi vẫn tuyên bố trung lập,đã khuyến cáo về một cuộc xung đột có thể xảy ra nếu có sự tính toán sai lầmxung quanh tranh chấp Senkaku/Điếu Ngư đang trở nên ngày càng căng thẳng. Khôngcần phải nói, những lời bóng gió giống nhau đằng sau sự vội vàng gần đây củaASEAN về COC là vì Biển Đông.
Tuy nhiên, Trung Quốc, với tư cách là một bên tham gia trong các tranh chấp lãnhthổ ở cả hai vùng biển và là một bên then chốt trong COC với ASEAN, dường nhưlại không vội vã. Trong chuyến thăm Jakarta, một phần trong hành trình khu vựcgần đây, Ngoại trưởng Dương Khiết Trì cho biết Trung Quốc sẵn sàng hợp tác vớiASEAN để thực hiện DOC. Nhưng vào thời điểm hiện nay, việc làm này nên "dựa trêncơ sở của sự nhất trí" để tiến tới "thông qua COC". Ông này cũng nhắc lại rằngTrung Quốc sẽ tiếp cận COC "khi thời điểm chín muồi."
[Yêu cầu Trung Quốc tôn trọng chủ quyền của Việt Nam]
Nói một cách khác, cho dù ASEAN có nhất trí thúc đẩy giải quyết tranh chấp trênBiển Đông thì họ cũng vẫn chưa có được sự đồng tình của Trung Quốc. Bên cạnh đó,trước khi COC được thỏa thuận, Bắc Kinh vẫn còn muốn tập trung vào thực hiện DOC- là một bước quan trọng trước khi có COC. Rõ ràng việc đàm phán COC là rất khókhăn vì sẽ bị kéo dài. Trong khi ASEAN và các bên khác muốn thúc đẩy việc này,đặc biệt là khi căng thẳng trong khu vực ngày càng gia tăng, thì Trung Quốcdường như lại có ý định chờ một cơ hội khác
Không giống như DOC, COC được cho là có sự ràng buộc. Nhưng liệu nó có cần phảinhư vậy khi chưa có sự chắc chắn. ASEAN đã đề xuất các nhân tố then chốt để phảnánh các nguyên tắc chính trong việc giải quyết các tranh chấp một cách hòa bình;tuân thủ luật pháp quốc tế; và các cơ chế cho việc giải quyết tranh chấp và giámsát việc thực hiện COC. Cho tới nay, các nhân tố then chốt này đã được chuyểncho phía Trung Quốc xem xét.
Tuy nhiên, Trung Quốc sẽ tham gia ở điểm nào trong việc soạn thảo COC? Ngày 4/4,phía Philippines đã nói rằng chỉ có các thành viên ASEAN mới được tham gia soạnthảo. Ngoại trưởng Indonesia Marty Natalegawa, có một chiến thuật khác, cho biếtcần có trao đổi liên tục thông qua khuôn khổ ASEAN-Trung Quốc trước khi ASEAN cóđược lập trường cuối cùng.
Theo Trung Quốc, tranh chấp trên Biển Đông nên được đưa ra chỉ trong khuôn khổHội nghị thượng đỉnh ASEAN-Trung Quốc (ASEAN+1). Nói một cách khác, việc soạnthảo COC nhất thiết phải có sự nhất trí của Bắc Kinh. Công thức của Ngoại trưởngMarty về sự tham gia của Trung Quốc trong quá trình soạn thảo như vậy là một sựthỏa hiệp: nó cho phép ASEAN có khoảng trống của riêng mình để thảo luận vềnhững gì là quan trọng có thể ảnh hưởng tới các nước thành viên có tuyên bố chủquyền trong khi vẫn tiến hành trao đổi với Trung Quốc như một bên đàm phán.
[“Chiến lược của Trung Quốc ở Biển Đông sẽ phá sản”]
Như biện pháp xây dựng lòng tin, một COC khu vực phù hợp với địa chiến lược củaTrung Quốc. Cố lãnh tụ Đặng Tiểu Bình từng đưa ra công thức giải quyết tranhchấp lãnh thổ: các bên tranh chấp nên gác lại các tuyên bố của mình cho tới khicó được một giải pháp và trong khi vẫn cùng phát triển các khu vực tranh chấp.Nếu Bắc Kinh thực hiện cái gọi là "giải pháp Đặng Tiểu Bình," việc cùng pháttriển sẽ là một trong những nhân tố then chốt trong dự thảo của Trung Quốc vềCOC.
Tuy nhiên, điều đó không có nghĩa nó sẽ được các nước ASEAN tuyên bố chủ quyềnchấp nhận. Trong khi công thức của Đặng Tiểu Bình là thực dụng, tranh chấp cơbản về chủ quyền vẫn sẽ theo cách này. Trên thực tế, một số nước ASEAN tuyên bốchủ quyền có thể ưu tiên cách tiếp cận "phát triển trước, giải quyết sau." Nhưnghọ sợ rằng việc chấp nhận như vậy có thể là ngụ ý công nhận tuyên bố của TrungQuốc trong các khu vực tranh chấp.
Nhưng dù sao, việc chuyển từ DOC sang giai đoạn COC vẫn là điều quan trọng nếukhu vực này này muốn kiềm chế và giải tỏa căng thẳng gần đây trên Biển Đông.Thực tế, nó có thể cũng có ảnh hưởng tới những căng thẳng ở phía Bắc trên BiểnHoa Đông, nơi người ta kêu gọi cần có những cái đầu lạnh./.
Việc chuyển từ Tuyên bố về cách ứng xử của các bên ở Biển Đông (DOC) sangCOC là cấp thiết nếu khu vực này muốn kiềm chế và giải tỏa căng thẳng trên BiểnĐông.
ASEAN đang thể hiện mong muốn sớm đạt được COC trên Biển Đông. Tinh thần này đãtừng được thể hiện trong thông cáo chung giữa lãnh đạo Việt Nam và Singaporenhân chuyến thăm Singapore gần đây của Tổng bí thư Đảng Cộng sản Việt Nam NguyễnPhú Trọng.
Sự cấp thiết về việc bắt đầu phải đàm phán về COC cũng đã được thể hiện ở từngnước ASEAN kể từ khi khối này khôi phục được một phần uy tín bằng Nguyên tắc 6điểm hôm 26/7 sau thất bại tại Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao lần thứ 45 ở PhnomPenh không ra được thông cáo chung về tranh chấp trên Biển Đông.
[Phản đối nhóm học giả TQ nghiên cứu đường lưỡi bò]
Dự thảo COC, từng được ASEAN thảo luận tại Phnom Penh, phải được đưa ra đàm phánvới Trung Quốc và phải được chuẩn bị sẵn vào đúng thời điểm Hội nghị thượng đỉnhASEAN tháng 11 tới. Các nhà lãnh đạo ASEAN sẽ gặp nhau trước và sau đó sẽ có cáccuộc gặp thượng đỉnh với các các đối tác Đông Á Trung Quốc, Nhật Bản và HànQuốc, cùng 5 cường quốc khác, trong đó có Mỹ.
Những bên tham gia chủ chốt này có quyền lợi trong một khu vực có những căngthẳng liên tiếp về tranh chấp lãnh thổ trên Biển Đông và Biển Hoa Đông. Nhữngngười theo chủ nghĩa dân tộc bài Nhật tại Trung Quốc đang đe dọa đẩy nhanh tớimột cuộc đối đầu giữa hai quốc gia láng giềng này xung quanh quần đảo tranh chấpSenkaku/Điếu Ngư.
Hội nghị thượng đỉnh ASEAN và Hội nghị cấp cao Đông Á sắp tới vì thế sẽ là nhữngcuộc gặp quan trọng nhất của các nhà lãnh đạo khu vực trong năm. Chúng sẽ có ảnhhưởng tới hòa bình khu vực và sự hình thành kiến trúc an ninh của không chỉ vớiĐông Á mà còn cả khu vực rộng lớn hơn Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương.
Với khoảng thời gian chỉ còn hơn một tháng, thì việc thúc đẩy tiến trình COC đểsẵn sàng cho đàm phán ít nhất là về khuôn khổ là điều quan trọng. Nếu có thểthực hiện được, một COC có khả năng cũng sẽ trở thành một khuôn mẫu cho việcgiải quyết tranh chấp trên Biển Hoa Đông. Mỹ, trong khi vẫn tuyên bố trung lập,đã khuyến cáo về một cuộc xung đột có thể xảy ra nếu có sự tính toán sai lầmxung quanh tranh chấp Senkaku/Điếu Ngư đang trở nên ngày càng căng thẳng. Khôngcần phải nói, những lời bóng gió giống nhau đằng sau sự vội vàng gần đây củaASEAN về COC là vì Biển Đông.
Tuy nhiên, Trung Quốc, với tư cách là một bên tham gia trong các tranh chấp lãnhthổ ở cả hai vùng biển và là một bên then chốt trong COC với ASEAN, dường nhưlại không vội vã. Trong chuyến thăm Jakarta, một phần trong hành trình khu vựcgần đây, Ngoại trưởng Dương Khiết Trì cho biết Trung Quốc sẵn sàng hợp tác vớiASEAN để thực hiện DOC. Nhưng vào thời điểm hiện nay, việc làm này nên "dựa trêncơ sở của sự nhất trí" để tiến tới "thông qua COC". Ông này cũng nhắc lại rằngTrung Quốc sẽ tiếp cận COC "khi thời điểm chín muồi."
[Yêu cầu Trung Quốc tôn trọng chủ quyền của Việt Nam]
Nói một cách khác, cho dù ASEAN có nhất trí thúc đẩy giải quyết tranh chấp trênBiển Đông thì họ cũng vẫn chưa có được sự đồng tình của Trung Quốc. Bên cạnh đó,trước khi COC được thỏa thuận, Bắc Kinh vẫn còn muốn tập trung vào thực hiện DOC- là một bước quan trọng trước khi có COC. Rõ ràng việc đàm phán COC là rất khókhăn vì sẽ bị kéo dài. Trong khi ASEAN và các bên khác muốn thúc đẩy việc này,đặc biệt là khi căng thẳng trong khu vực ngày càng gia tăng, thì Trung Quốcdường như lại có ý định chờ một cơ hội khác
Không giống như DOC, COC được cho là có sự ràng buộc. Nhưng liệu nó có cần phảinhư vậy khi chưa có sự chắc chắn. ASEAN đã đề xuất các nhân tố then chốt để phảnánh các nguyên tắc chính trong việc giải quyết các tranh chấp một cách hòa bình;tuân thủ luật pháp quốc tế; và các cơ chế cho việc giải quyết tranh chấp và giámsát việc thực hiện COC. Cho tới nay, các nhân tố then chốt này đã được chuyểncho phía Trung Quốc xem xét.
Tuy nhiên, Trung Quốc sẽ tham gia ở điểm nào trong việc soạn thảo COC? Ngày 4/4,phía Philippines đã nói rằng chỉ có các thành viên ASEAN mới được tham gia soạnthảo. Ngoại trưởng Indonesia Marty Natalegawa, có một chiến thuật khác, cho biếtcần có trao đổi liên tục thông qua khuôn khổ ASEAN-Trung Quốc trước khi ASEAN cóđược lập trường cuối cùng.
Theo Trung Quốc, tranh chấp trên Biển Đông nên được đưa ra chỉ trong khuôn khổHội nghị thượng đỉnh ASEAN-Trung Quốc (ASEAN+1). Nói một cách khác, việc soạnthảo COC nhất thiết phải có sự nhất trí của Bắc Kinh. Công thức của Ngoại trưởngMarty về sự tham gia của Trung Quốc trong quá trình soạn thảo như vậy là một sựthỏa hiệp: nó cho phép ASEAN có khoảng trống của riêng mình để thảo luận vềnhững gì là quan trọng có thể ảnh hưởng tới các nước thành viên có tuyên bố chủquyền trong khi vẫn tiến hành trao đổi với Trung Quốc như một bên đàm phán.
[“Chiến lược của Trung Quốc ở Biển Đông sẽ phá sản”]
Như biện pháp xây dựng lòng tin, một COC khu vực phù hợp với địa chiến lược củaTrung Quốc. Cố lãnh tụ Đặng Tiểu Bình từng đưa ra công thức giải quyết tranhchấp lãnh thổ: các bên tranh chấp nên gác lại các tuyên bố của mình cho tới khicó được một giải pháp và trong khi vẫn cùng phát triển các khu vực tranh chấp.Nếu Bắc Kinh thực hiện cái gọi là "giải pháp Đặng Tiểu Bình," việc cùng pháttriển sẽ là một trong những nhân tố then chốt trong dự thảo của Trung Quốc vềCOC.
Tuy nhiên, điều đó không có nghĩa nó sẽ được các nước ASEAN tuyên bố chủ quyềnchấp nhận. Trong khi công thức của Đặng Tiểu Bình là thực dụng, tranh chấp cơbản về chủ quyền vẫn sẽ theo cách này. Trên thực tế, một số nước ASEAN tuyên bốchủ quyền có thể ưu tiên cách tiếp cận "phát triển trước, giải quyết sau." Nhưnghọ sợ rằng việc chấp nhận như vậy có thể là ngụ ý công nhận tuyên bố của TrungQuốc trong các khu vực tranh chấp.
Nhưng dù sao, việc chuyển từ DOC sang giai đoạn COC vẫn là điều quan trọng nếukhu vực này này muốn kiềm chế và giải tỏa căng thẳng gần đây trên Biển Đông.Thực tế, nó có thể cũng có ảnh hưởng tới những căng thẳng ở phía Bắc trên BiểnHoa Đông, nơi người ta kêu gọi cần có những cái đầu lạnh./.
(Vietnam+)
