Một góc Nigeria. (Nguồn: Bloomberg) Trang mạng theconversation.com mới đây có bài phân tích về mối tương quan của đầu tư nước ngoài, kiều hối và tần suất xung đột tại một số nước ở châu Phi đang bị ảnh hưởng nghiêm trọng bởi các cuộc xung đột bạo lực, nội dung như sau:
Nhiều nền kinh tế châu Phi đã bị chao đảo khi xảy ra các cuộc xung đột bạo lực ở trong nước. Các nhà đầu tư và khu vực tư nhân có xu hướng tránh rủi ro, do đó, họ sẽ ngừng bơm tiền vào các nước không đảm bảo việc duy trì hòa bình và an ninh.
Tuy nhiên, nghiên cứu mới đây của Quỹ Một Trái Đất tương lai thuộc Đại học Colorado (Mỹ) tiến hành tại một số nước châu Phi như Nigeria, Côte d'Ivoire và Ethiopia cho thấy đầu tư của cộng đồng kiều dân có thể đóng vai trò là nguồn tài chính thay thế trong thời kỳ các nước này đối mặt với khủng hoảng.
Kiều dân đã và đang đóng góp tài chính cho quê hương thông qua kiều hối. Kiều hối có thể được kiều dân gửi thông qua các khoản tài chính tới người thân, bạn bè trong nước. Ngân hàng Thế giới (WB) ước tính năm 2017, khoảng 466 tỷ USD kiều hối được gửi tới các nước thu nhập thấp và trung bình.
Nghiên cứu cho thấy trong thời gian xảy ra xung đột ở một quốc gia, đầu tư trực tiếp nước ngoài vào nước đó có thể giảm nhưng lượng kiều hối vẫn tương đối ổn định, thậm chí tăng lên. Thực tế đó có thể giải thích được bởi kiều hối thường hướng tới người thân hoặc bạn bè của kiều dân và diện nhận kiều hối càng cần giúp đỡ hơn khi trong nước xảy ra chiến tranh hoặc xung đột. Hình thức đầu tư này có thể đóng vai trò là huyết mạch sống còn cho sự phát triển của khu vực tư nhân và tăng trưởng kinh tế ngay cả những vùng có môi trường đầu tư khó khăn nhất. Do vậy, ngay trong những thời điểm bất ổn nhất, kiều dân có thể sẵn sàng gửi về lượng kiều hối lớn hơn.
Để hiểu tính ổn định tương đối của đầu tư từ cộng đồng kiều dân, cần so sánh hình thức này với các hình thức đầu tư trực tiếp nước ngoài khác dựa theo số liệu về tần suất xung đột. Tần suất xung đột ở đây được hiểu là số lượng các cuộc xung đột xảy ra ở một quốc gia trong một thời kỳ nhất định.
[Chiến lược châu Phi mới của Trump: Có 'bình' nhưng chưa có 'rượu']
Tại Nigeria, tần suất xung đột ít có đột biến từ năm 1997 cho đến cuối những năm 2000. Giai đoạn này cũng chứng kiến sự tăng trưởng bền vững của dòng vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài với mức tăng hơn 5 lần.
Tuy nhiên, vào cuối những năm 2000, với sự leo thang xung đột, chủ yếu từ sự tấn công của nhóm khủng bố Boko Haram và sự gia tăng bạo lực ở Vành đai trung tâm phân chia vùng lãnh thổ Bắc-Nam của nước này, kết hợp với cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu, khiến đầu tư nước ngoài vào Nigeria giảm đáng kể.
Năm 2017, đầu tư nước ngoài vào Nigeria chỉ chiếm khoảng 40% so với mức đỉnh điểm vào năm 2011.
Xung đột leo thang vào các năm 2010 và 2017 khiến đầu tư sụt giảm, trong khi năm 2016, tình hình xung đột dịu hơn khiến dòng tiền đầu tư trực tiếp nước ngoài tăng.
Dù cần xét đến nhiều yếu tố nhưng rõ ràng có mối tương quan khá chặt chẽ giữa đầu tư trực tiếp nước ngoài và tần suất xung đột. Lượng kiều hối gửi về Nigeria tương đối ổn định từ năm 1997 đến giữa những năm 2000, với sự tăng đột biến so với trước năm 1997, sau đó là giai đoạn ổn định tương đối khác và tăng trưởng nhẹ ở những năm cuối giai đoạn. Dường như xung đột không ảnh hưởng tiêu cực tới dòng kiều hối.
Từ năm 2009, xung đột và bất ổn gia tăng ở Nigeria, nhưng lượng kiều hối không bị sụt giảm. Do đó, thực tế là xét trong những điều kiện tương tự, đầu tư của kiều dân và lượng kiều hối sẽ ít chịu ảnh hưởng bởi xung đột hơn so với các hình thức đầu tư nước ngoài khác. Tình hình ở Côte d'Ivoire cũng tương tự như vậy. Tuy nhiên, trường hợp của Ethiopia lại là một ngoại lệ.
Từ năm 1997, kiều hối gửi về Ethiopia tương đối ổn định, tăng đột biến từ năm 2011 cùng với sự gia tăng của đầu tư trực tiếp nước ngoài. Tuy nhiên, cả kiều hối và đầu tư trực tiếp nước ngoài tại Ethiopia đều sụt giảm từ năm 2014 - hai năm trước khi bạo lực bùng phát ở quốc gia này.
Điều này chứng tỏ mối quan hệ giữa đầu tư nước ngoài, kiều hối và tần suất xung đột không phải lúc nào cũng rõ ràng. Tuy nhiên, đa số trường hợp nghiên cứu cho thấy mối tương quan giữa các yếu tố này.
Nghiên cứu của Quỹ Một Trái Đất tương lai cho kết quả tương tự với các nghiên cứu khác, trong đó có nghiên cứu của WB cho thấy kiều hối vẫn ổn định và thậm chí tăng trong thời kỳ khủng hoảng như thiên tai, khủng hoảng kinh tế hoặc xung đột.
Kiều dân có thể đóng vai trò như lực lượng giải cứu
Kết quả nghiên cứu trên có ý nghĩa gì đối với đầu tư của kiều dân? Bất chấp các cuộc xung đột, các nhóm kiều dân vẫn gửi tiền cho gia đình, bạn bè và họ có thể sẵn sàng đầu tư vào trong nước ngay cả khi các hình thức đầu tư trực tiếp nước ngoài sụt giảm.
Các nhà đầu tư thuộc cộng đồng kiều dân thường cân nhắc rộng hơn việc bảo toàn vốn và tối đa hóa lợi nhuận từ khoản đầu tư về trong nước. Vì vậy, nhiều khả năng, kiều dân sẽ là một nguồn đầu tư ổn định hơn đối với các quốc gia bị ảnh hưởng bởi xung đột vào đúng thời điểm các nước này cần nguồn đầu tư nhất.
Hiện tại, tỷ trọng kiều hối được tiết kiệm, đầu tư hoặc sử dụng để sinh lợi nhuận đang ở mức rất thấp so với tổng lượng kiều hối, bởi dòng tiền này thường được sử dụng để đáp ứng các nhu cầu cấp bách về lương thực, nhà ở và chăm sóc sức khỏe. Thực tế này khiến kiều hối chưa được sử dụng hết công năng để thúc đẩy tăng trưởng và phát triển kinh tế. Vậy làm cách nào để thay đổi thực tế này?
Trước hết, quốc gia tiếp nhận kiều hối và các tổ chức tài chính cần thiết lập nhiều cơ chế đầu tư đa dạng hơn cho các nhà đầu tư tiềm năng thuộc cộng đồng kiều dân. Các chính phủ có thể thúc đẩy đầu tư từ kiều dân bằng cách giới thiệu sự tương quan rõ ràng giữa các hình thức, biện pháp đầu tư với phát triển và hỗ trợ phục hồi xung đột.
Giới học thuật, các thực thể đa phương, các tổ chức xã hội dân sự có thể tiến hành các nghiên cứu cơ bản về ưu tiên của các nhà đầu tư từ cộng đồng kiều dân và hỗ trợ kỹ thuật về xây dựng các lựa chọn đầu tư đối với các nhà đầu tư tiềm năng này./.
