Khép lại năm 2025 dưới vai trò Chủ tịch của Malaysia, Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) đã ghi dấu một năm nhiều chuyển động quan trọng, vừa mở rộng thành viên, vừa chủ động thích ứng trước những biến động sâu sắc của môi trường khu vực và toàn cầu.
Chuỗi hội nghị cấp cao, nổi bật là Hội nghị cấp cao ASEAN lần thứ 47 và các hội nghị liên quan tại Kuala Lumpur, không chỉ tổng kết chặng đường phát triển của ASEAN trong năm bản lề, mà còn đặt nền móng chiến lược cho Tầm nhìn Cộng đồng ASEAN 2045, hướng tới một cộng đồng kiên cường, năng động, đổi mới và lấy người dân làm trung tâm.
Trong bối cảnh môi trường quốc tế ngày càng bất ổn, cạnh tranh chiến lược gia tăng và xu hướng bảo hộ quay trở lại, các nhà lãnh đạo ASEAN đã tập trung mở rộng thành viên, tăng cường khả năng chống chịu kinh tế và làm sâu sắc hơn hợp tác khu vực.
Chương trình nghị sự kinh tế được đánh giá là trọng tâm cấp bách nhất, với mục tiêu duy trì đà hội nhập, bảo vệ chuỗi cung ứng và giảm thiểu tác động từ các rủi ro bên ngoài, đặc biệt là các biện pháp thuế quan và gián đoạn thương mại toàn cầu.
Củng cố vai trò trung tâm
Một trong những thành tựu ngoại giao nổi bật nhất của ASEAN năm 2025 là việc chính thức kết nạp Timor Leste trở thành thành viên thứ 11. Tuyên bố kết nạp được ký trong khuôn khổ Hội nghị cấp cao ASEAN 47 được xem là cột mốc lịch sử, thể hiện rõ nguyên tắc bao trùm và tinh thần hỗ trợ lẫn nhau - những giá trị cốt lõi của ASEAN suốt gần 6 thập niên qua.
Việc Timor Leste gia nhập ASEAN được kỳ vọng sẽ mang lại động lực mới cho Cộng đồng Kinh tế ASEAN (AEC), đồng thời mở rộng không gian hợp tác chính trị - an ninh và kết nối khu vực. Tuy nhiên, các nhà hoạch định chính sách cũng thẳng thắn thừa nhận thách thức đi kèm, đặc biệt là nguy cơ gia tăng khoảng cách phát triển giữa các quốc gia thành viên.
Đây được xem là bài toán dài hạn, đòi hỏi ASEAN phải tiếp tục tăng cường hỗ trợ kỹ thuật, thu hẹp chênh lệch và bảo đảm tính gắn kết nội khối.
Trên bình diện địa chính trị, ASEAN tái khẳng định tiếng nói tập thể và năng lực hành động như một diễn đàn khu vực cân bằng và đáng tin cậy. Trong bối cảnh cạnh tranh nước lớn gia tăng, ASEAN tiếp tục kiên định với các nguyên tắc trung lập, đồng thời củng cố “vai trò trung tâm” như một nền tảng đối thoại, nơi các bên có thể quản lý bất đồng thông qua ngoại giao và hợp tác.
Hoạt động đối ngoại của ASEAN năm 2025 tiếp tục làm nổi bật vai trò trung tâm của khối trong cấu trúc khu vực, thông qua loạt cơ chế “ASEAN+” với các đối tác lớn như Mỹ, Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc, Ấn Độ và Liên minh châu Âu (EU). Nội dung thảo luận ngày càng mở rộng sang các lĩnh vực mới, từ thương mại số, năng lượng sạch, khả năng chống chịu chuỗi cung ứng đến tăng trưởng bao trùm.
Đáng chú ý, ASEAN đẩy mạnh chiến lược đa dạng hóa quan hệ đối tác, tăng cường kết nối với các khu vực và nhóm nước như Hội đồng Hợp tác vùng Vịnh (GCC), Trung Đông, BRICS và các nền kinh tế Nam bán cầu. Cách tiếp cận này nhằm gia tăng dư địa chiến lược, nâng cao khả năng tự chủ kinh tế và giảm phụ thuộc truyền thống vào một số cường quốc, trong bối cảnh môi trường quốc tế khó lường.
Hai sáng kiến kinh tế được xem là định hình tương lai ASEAN đã được thúc đẩy mạnh mẽ năm 2025 là Hiệp định Khung kinh tế số ASEAN (DEFA) và Lưới điện ASEAN (APG). DEFA được đánh giá là hiệp định kinh tế số toàn khu vực đầu tiên của ASEAN, đồng thời là một sáng kiến tiên phong trên bình diện toàn cầu. Hiệp định hướng tới xây dựng một thị trường số không biên giới, với các quy tắc thống nhất về thương mại điện tử, luồng dữ liệu xuyên biên giới, an ninh mạng, định danh số và thanh toán số.
Khi được triển khai đầy đủ, DEFA được dự báo sẽ giúp tăng gấp đôi quy mô kinh tế số ASEAN lên khoảng 2.000 tỷ USD vào năm 2030, qua đó nâng cao năng lực cạnh tranh của khu vực, đặc biệt đối với các doanh nghiệp siêu nhỏ, nhỏ và vừa.
Song song với chuyển đổi số, ASEAN cũng làm sâu sắc cam kết đối với chương trình nghị sự xanh. Lưới điện ASEAN (APG) - mạng lưới kết nối các nguồn năng lượng tái tạo xuyên biên giới - được khẳng định là một sáng kiến trụ cột trong Kế hoạch tổng thể về Kết nối ASEAN.
Các quốc gia thành viên nhấn mạnh tầm quan trọng của phát triển hạ tầng năng lượng tái tạo, lưới điện thông minh và cơ chế trao đổi điện khu vực, coi đây là nền tảng cho tăng trưởng bền vững và khả năng chống chịu dài hạn.
Trước làn sóng bảo hộ gia tăng và môi trường thương mại toàn cầu phân mảnh, ASEAN lựa chọn chiến lược “hội nhập sâu hơn để giảm rủi ro.”
Cách tiếp cận này thể hiện qua nỗ lực nâng cấp các khuôn khổ thương mại then chốt, trong đó có Hiệp định Thương mại hàng hóa ASEAN (ATIGA), nhằm hiện đại hóa quy tắc xuất xứ, số hóa thủ tục hải quan và giảm chi phí tuân thủ.
Bên cạnh đó, tiến trình nâng cấp Hiệp định Thương mại tự do Trung Quốc - ASEAN (ACFTA 3.0) với các chương mới về kinh tế số và kinh tế xanh được xem là bước đi chiến lược, giúp ASEAN duy trì vai trò trung tâm trong mạng lưới thương mại khu vực. Các chuyên gia nhận định, việc vừa đẩy nhanh hội nhập, vừa đa dạng hóa đối tác là cách ASEAN tự định vị mình như một trung tâm sản xuất và đổi mới đáng tin cậy tại khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương.
Vai trò nổi bật của Việt Nam
Theo đánh giá của nhiều chuyên gia khu vực, Việt Nam nổi lên như một trong những thành viên năng động và có ảnh hưởng ngày càng rõ nét trong ASEAN năm 2025. Việt Nam được nhìn nhận đang chuyển mình từ một quốc gia thụ hưởng hội nhập trở thành một “kiến trúc sư” chủ động, đóng góp vào việc định hình chương trình nghị sự chiến lược của khối.
Với tốc độ tăng trưởng cao, Việt Nam giữ vai trò quan trọng trong các lĩnh vực then chốt như chuyển đổi năng lượng, kinh tế xanh, kinh tế số và sản xuất tiên tiến. Việt Nam cũng được xem là một điểm đến hấp dẫn trong chiến lược “Trung Quốc+1”, thu hút dòng vốn đầu tư, công nghệ và chuỗi cung ứng mới, tạo hiệu ứng lan tỏa tích cực cho toàn khu vực.
Việc điều chỉnh chiến lược phát triển quốc gia phù hợp với các sáng kiến khu vực như DEFA và APG được đánh giá là yếu tố giúp Việt Nam trở thành hình mẫu về hội nhập chủ động và phát triển bền vững trong ASEAN.
Hội nghị cấp cao ASEAN 47 đã xác lập các ưu tiên chiến lược hướng tới Tầm nhìn Cộng đồng ASEAN 2045, trong đó trọng tâm là hoàn thiện và triển khai các khuôn khổ mới như DEFA và APG; tăng cường kết nối vật lý, số và thể chế; đồng thời thúc đẩy tăng trưởng xanh, bao trùm và dựa trên đổi mới sáng tạo.
Nhìn tổng thể, năm ASEAN 2025 đánh dấu bước chuyển quan trọng trong tiến trình dài hạn của khối. Dù vẫn đối mặt nhiều thách thức, ASEAN cho thấy ý chí chính trị và năng lực tập thể để thích ứng với môi trường toàn cầu biến động, tiếp tục khẳng định vai trò là một trung tâm cân bằng và nền tảng đối thoại khu vực, hướng tới một tương lai ổn định và bền vững hơn vào năm 2045./.
Việt Nam có những đóng góp quan trọng cho thành công chung của ASEAN
Trong năm 2025, nhiều hoạt động của lãnh đạo cấp cao Việt Nam trong khuôn khổ ASEAN đã được tổ chức thành công, thể hiện cam kết chính trị cao nhất của Việt Nam đối với hợp tác ASEAN.
