Trong vài tháng qua, khi tình hình Ai Cập chưa ổn định, vấn đềsử dụng vũ khí hoá học ở Syria, các tay súng tấn công và cản trởhoạt động xuất khẩu ở Libya, một câu hỏi lại xuất hiện là liệuthế giới có phải đối mặt với một cuộc khủng hoảng dầu mỏ mới hay không?
Và thế giới sẽ trở lại thời kỳ giá dầu ở mức cao chót vót 147 USD/thùng?Câu trả lời của hầu hết chuyên gia năng lượng là chắc chắn không do cáncân cung cầu dầu mỏ thế giới về cơ bản đã thay đổi đáng kể trong ba nămqua.
Thậm chí trước khi các kế hoạch tấn công Syria được xếplại và các cuộc đàm phán mới giữa Iran và phương Tây diễn ra đểcải thiện quan hệ song phương, Công ty tài chính Raymond James đã côngbố một báo cáo dự đoán giá dầu sẽ giảm từ mức 109 USD/thùng năm 2013xuống 95 USD/thùng năm 2014 và 90 USD/thùng năm 2015. Một số nhà phântích dự kiến giá dầu thậm chí còn giảm tiếp và không chỉ do hoạt độngkhai thác khí đá phiến bùng nổ ở Mỹ và sự phát triển nhanh chóng củangành dầu cát ở Canada.
Ông Paul Bledsoe, quanchức cao cấp làm việc cho Chương trình Năng lượng và Khí hậu của GermanMarshall Fund, cho biết giá dầu ở mức khoảng 100 USD/thùng là hợp lý vìcon số này đủ cao để khuyến khích các khoản đầu tư lớn vào những côngnghệ khai thác mới và hoạt động đầu tư đáng kể để cải thiện mức độ tiếtkiệm năng lượng.
Những dự đoán về giá dầu và giá xăng đều mangtính tạm thời khi hiện nay có quá nhiều nhân tố rủi ro về chính trị vàan ninh. Tuy vậy, có thể là thế giới đã bước vào một giai đoạn mà giádầu tương đối dự đoán được.
Thậm chí khi giá dầu ở mức cao nhất vào mùaHè vừa qua thì vẫn thấp hơn gần 25% so với mức cao kỷ lục cách đây 5 năm(không tính lạm phát, và giá xăng trong tuần lễ có Ngày Quốc tế Laođộng 1/5 đã ở mức thấp nhất trong nhiều năm). Và trong khi giá dầu caohơn một chút so với con số 100 USD/thùng được coi là cao nếu xét theolịch sử, thì đây là mức hợp lý đáng ngạc nhiên do những sự gián đoạnnguồn cung "chập chờn" ở khu vực Trung Đông và Bắc Phi trong 3 năm qua.
Về phần nguồn cung, sản lượng dầu mỏ gia tăng ở Mỹ, Canada, Iraq và Saudi Arabia đã bù trù sự sụt giảm sản lượngxuất khẩu từ Iran, Libya và các nhà xuất khẩu đang gặp trục trặc khác.Sự mở rộng và chuyển giao công nghệ cũng như kỹ thuật khai thác khí đáphiến của Mỹ sang các nước đang phát triển hứa hẹn sẽ giúp làm tăng sảnlượng dầu mỏ thế giới, nhất là các quốc gia không thuộc Tổ chức Các nướcXuất khẩu Dầu mỏ (OPEC) với các mỏ khí đá phiến lớn chưa khai thác nhưMexico, Argentina, Trung Quốc, Australia và Nga.
Đây không phải là thông tin tích cực đối với vấnđề môi trường nhưng có thể làm giảm sức ép đối với "túi tiền" của ngườitiêu dùng và doanh nghiệp, ít nhất là trong ngắn hạn.
Trongkhi đó, những sự thay đổi thân thiện hơn với môi trường đã diễn ra vềphần cầu của cán cân cung cầu năng lượng. Khả năng tiết kiệm nhiên liệucủa các dòng ôtô đang được cải thiện trung bình 3-4%/năm nhờ nhữngthiết kế được cải tiến và những quy định nghiêm ngặt hơn về khí thải củacác cơ quan chức trách.
Mỹ đã áp dụng các tiêu chuẩn khí thải mới kể từnăm 2007 và tiếp theo là châu Âu, Nhật Bản và Canada. Quan trọng nhấtlà các tiêu chuẩn khí thải mới sẽ có hiệu lực ở Trung Quốc vào năm 2015vì nó có ý nghĩa quan trọng kể từ khi số lượng phương tiện giao thông ởnước này tiếp tục tăng nhanh.
Ông William M. Colton, Phó Chủtịch phụ trách kế hoạch chiến lược doanh nghiệp của Công ty năng lượngExxon Mobile, cho rằng nguồn cung năng lượng lớn nhất trong tương laichính là việc học cách tiết kiệm năng lượng. Ông dự đoán trong 30 nămtới, quy mô của nền kinh tế thế giới sẽ tăng gấp đôi hiện nay trong khinhu cầu năng lượng của toàn cầu sẽ tăng ít nhất hơn 1/3.
Ngoài ra, ôngColton cũng tỏ ra khá lạc quan về triển vọng nguồn cung dầu mỏ trongtương lai vì vấn đề quan trọng là có sự đa dạng về nguồn cung để đáp ứngnhu cầu năng lượng toàn cầu và xu hướng này sẽ mang lại sự ổn định hơncho thị trường dầu mỏ toàn cầu.
Điều tất yếu là sẽ có ngườihưởng lợi và người bị thiệt từ sự ổn định giá dầu như trên. Một vài nướcsản xuất dầu mỏ như Venezuela, Nigeria vàSaudi Arabia, có ngân sách chính phủ và các chương trình xã hội phụthuộc nhiều vào doanh thu xuất khẩu dầu mỏ, có thể gặp một cú sốc. Điềunày củng cố vị thế của Mỹ và thậm chí là Trung Quốc, nhưng sẽ dẫn tới sựbất ổn hơn ở các khu vực như Trung Đông và có thể có những hậu quảkhông thể dự đoán được đối với thế giới nói chung.
Trong khiđó, các nước có trữ lượng khí đá phiến lớn như Argentina, Australia vàPakistan, lại được hưởng lợi. Đặc biệt là Mexico đang điềuchỉnh các đạo luật để khuyến khích đầu tư nước ngoài, có thể tăng thêm25% sản lượng dầu khai thác ở khu vực nước sâu của Vịnh Mexico và các mỏdầu đá phiến trong đất liền.
Ngay khi các nước sản xuất dầumỏ Arập đã áp dụng biện pháp tẩy chay không xuất khẩu dầu trong thế kỷ20 dẫn tới một sự phát triển bùng nổ hoạt động khai thác dầu tại Alaskavà sự phát triển tuyến đường ống dẫn dầu Xuyên Alaska, những đợt tăngmạnh giá dầu trong giai đoạn 2004-2008 đã dẫn tới một sự phát triển thậmchí còn ấn tượng hơn của các hoạt động khoan thăm dò khai thác trêntoàn Texas, North Dakota, Oklahoma, Louisiana và ở các khu vực nước sâucủa Vịnh Mexico.
Ông Faisal Khan, Giám đốc Citi Research, chohay chỉ riêng sản lượng dầu mỏ của Mỹ đã tăng thêm xấp xỉ 3 triệuthùng/ngày trong 6 năm qua lên các mức cao nhất trong gần 25 năm qua, vàsẽ tiếp tục tăng từ mức 7,6 triệu thùng/ngày lên 9 triệu thùng/ngày vàocuối thập niên này.
Trong khi đó, Cơ quan Năng lượng Quốctế (IEA) dự đoán nhu cầu dầu mỏ của Mỹ vào năm 2018 có thể giảm hơn 0,5triệu thùng/ngày, giảm tiếp gần 3% so với mức tiêu thụ hiện nay. Hiện có8 triệu xe tải hạng trung và hạng nặng đang lưu thông ở Mỹ tiêu thụ 3triệu thùng dầu/ngày, tức khoảng 15% tổng lượng dầu tiêu thụ của nướcnày.
Như vậy, với việc Mỹ sản xuất nhiều hơn và nhậpkhẩu giảm đi, động lực của nhu cầu dầu mỏ thế giới đang nhanh chóngchuyển sang Trung Quốc, chiếm hơn 50% tăng trưởng nhu cầu dầu mỏ thếgiới kể từ năm 2008. Bộ Năng lượng Mỹ dự kiến Trung Quốc sẽ vượt qua Mỹtrở thành nước nhập khẩu dầu mỏ lớn nhất thế giới vào cuối năm 2013.
Tầng lớp trung lưu ngày càng tăng của Trung Quốc, cũng như ở ẤnĐộ và các nước đang phát triển khác, đang đổ xô mua ô tô. Tuy vậy, cácnhà phân tích cho rằng với việc Chính phủ Trung Quốc bắt đầu hạn chếlượng ô tô tại các thành phố như một biện pháp chống ô nhiễm môi trường,nhịp độ tăng trưởng về nhu cầu dầu mỏ ở nền kinh tế lớn thứ hai thếgiới đang bắt đầu giảm tốc. Theo một báo cáo gần đây của Citigroup, tăngtrưởng nhu cầu dầu mỏ của Trung Quốc đã chậm lại ở mức hơn 3-5%/năm sovới mức tăng trưởng hai con số hồi đầu thập niên 2000.
Hiệntại, các nước đang tham gia tích cực xu hướng tiết kiệm năng lượng,không chỉ cải thiện các tiêu chuẩn tiết kiệm nhiên liệu của ô tô mà còntừng bước cắt giảm trợ cấp nhiên liệu để giảm bớt gánh nặng tài chínhcho chính phủ. Mức tăng trưởng ở thị trường xuất khẩu khí đốt hoá lỏngđang khuyến khích các nước dùng khí đốt tự nhiên thay cho dầu để đáp ứngnhu cầu trong nước như một loại nhiên liệu sưởi ấm và sản xuất điệncông nghiệp.
Sự kỳ vọng vào hoạt động xuất khẩu khí đốt tựnhiên của Mỹ trong thập niên tới, cùng với nguồn gia tăng từ hoạt độngkhai thác khí đá phiến trên toàn cầu, có thể giảm giá khí đốt tự nhiênvà đẩy nhanh tốc độ thay thế các sản phẩm dầu mỏ bằng khí đốt trongngành hoá dầu và các lĩnh vực khác, nhất là ở châu Á.
ÔngMichael Webber, Phó Giám đốc Viện Năng lượng của Đại học Texas ở Austin,cho rằng thế giới hiện có đủ khí đốt tự nhiên với giá đủ rẻ và côngnghệ đủ phát triển để lần đầu tiên có thể thảo luận nghiêm túc về việcchuyển sang sử dụng khí đốt tự nhiên như một loại nhiên liệu cho cácphương tiện giao thông. Và trong khi dầu vẫn có ảnh hưởng thống trị thịtrường nhiên liệu thế giới thì nhiên liệu sinh học và điện đang trởthành là những lựa chọn thay thế đáng chú ý, nên kỷ nguyên dầu mỏ có dấuhiệu bắt đầu trên đường đi đến hồi kết./.
Và thế giới sẽ trở lại thời kỳ giá dầu ở mức cao chót vót 147 USD/thùng?Câu trả lời của hầu hết chuyên gia năng lượng là chắc chắn không do cáncân cung cầu dầu mỏ thế giới về cơ bản đã thay đổi đáng kể trong ba nămqua.
Thậm chí trước khi các kế hoạch tấn công Syria được xếplại và các cuộc đàm phán mới giữa Iran và phương Tây diễn ra đểcải thiện quan hệ song phương, Công ty tài chính Raymond James đã côngbố một báo cáo dự đoán giá dầu sẽ giảm từ mức 109 USD/thùng năm 2013xuống 95 USD/thùng năm 2014 và 90 USD/thùng năm 2015. Một số nhà phântích dự kiến giá dầu thậm chí còn giảm tiếp và không chỉ do hoạt độngkhai thác khí đá phiến bùng nổ ở Mỹ và sự phát triển nhanh chóng củangành dầu cát ở Canada.
Ông Paul Bledsoe, quanchức cao cấp làm việc cho Chương trình Năng lượng và Khí hậu của GermanMarshall Fund, cho biết giá dầu ở mức khoảng 100 USD/thùng là hợp lý vìcon số này đủ cao để khuyến khích các khoản đầu tư lớn vào những côngnghệ khai thác mới và hoạt động đầu tư đáng kể để cải thiện mức độ tiếtkiệm năng lượng.
Những dự đoán về giá dầu và giá xăng đều mangtính tạm thời khi hiện nay có quá nhiều nhân tố rủi ro về chính trị vàan ninh. Tuy vậy, có thể là thế giới đã bước vào một giai đoạn mà giádầu tương đối dự đoán được.
Thậm chí khi giá dầu ở mức cao nhất vào mùaHè vừa qua thì vẫn thấp hơn gần 25% so với mức cao kỷ lục cách đây 5 năm(không tính lạm phát, và giá xăng trong tuần lễ có Ngày Quốc tế Laođộng 1/5 đã ở mức thấp nhất trong nhiều năm). Và trong khi giá dầu caohơn một chút so với con số 100 USD/thùng được coi là cao nếu xét theolịch sử, thì đây là mức hợp lý đáng ngạc nhiên do những sự gián đoạnnguồn cung "chập chờn" ở khu vực Trung Đông và Bắc Phi trong 3 năm qua.
Về phần nguồn cung, sản lượng dầu mỏ gia tăng ở Mỹ, Canada, Iraq và Saudi Arabia đã bù trù sự sụt giảm sản lượngxuất khẩu từ Iran, Libya và các nhà xuất khẩu đang gặp trục trặc khác.Sự mở rộng và chuyển giao công nghệ cũng như kỹ thuật khai thác khí đáphiến của Mỹ sang các nước đang phát triển hứa hẹn sẽ giúp làm tăng sảnlượng dầu mỏ thế giới, nhất là các quốc gia không thuộc Tổ chức Các nướcXuất khẩu Dầu mỏ (OPEC) với các mỏ khí đá phiến lớn chưa khai thác nhưMexico, Argentina, Trung Quốc, Australia và Nga.
Đây không phải là thông tin tích cực đối với vấnđề môi trường nhưng có thể làm giảm sức ép đối với "túi tiền" của ngườitiêu dùng và doanh nghiệp, ít nhất là trong ngắn hạn.
Trongkhi đó, những sự thay đổi thân thiện hơn với môi trường đã diễn ra vềphần cầu của cán cân cung cầu năng lượng. Khả năng tiết kiệm nhiên liệucủa các dòng ôtô đang được cải thiện trung bình 3-4%/năm nhờ nhữngthiết kế được cải tiến và những quy định nghiêm ngặt hơn về khí thải củacác cơ quan chức trách.
Mỹ đã áp dụng các tiêu chuẩn khí thải mới kể từnăm 2007 và tiếp theo là châu Âu, Nhật Bản và Canada. Quan trọng nhấtlà các tiêu chuẩn khí thải mới sẽ có hiệu lực ở Trung Quốc vào năm 2015vì nó có ý nghĩa quan trọng kể từ khi số lượng phương tiện giao thông ởnước này tiếp tục tăng nhanh.
Ông William M. Colton, Phó Chủtịch phụ trách kế hoạch chiến lược doanh nghiệp của Công ty năng lượngExxon Mobile, cho rằng nguồn cung năng lượng lớn nhất trong tương laichính là việc học cách tiết kiệm năng lượng. Ông dự đoán trong 30 nămtới, quy mô của nền kinh tế thế giới sẽ tăng gấp đôi hiện nay trong khinhu cầu năng lượng của toàn cầu sẽ tăng ít nhất hơn 1/3.
Ngoài ra, ôngColton cũng tỏ ra khá lạc quan về triển vọng nguồn cung dầu mỏ trongtương lai vì vấn đề quan trọng là có sự đa dạng về nguồn cung để đáp ứngnhu cầu năng lượng toàn cầu và xu hướng này sẽ mang lại sự ổn định hơncho thị trường dầu mỏ toàn cầu.
Điều tất yếu là sẽ có ngườihưởng lợi và người bị thiệt từ sự ổn định giá dầu như trên. Một vài nướcsản xuất dầu mỏ như Venezuela, Nigeria vàSaudi Arabia, có ngân sách chính phủ và các chương trình xã hội phụthuộc nhiều vào doanh thu xuất khẩu dầu mỏ, có thể gặp một cú sốc. Điềunày củng cố vị thế của Mỹ và thậm chí là Trung Quốc, nhưng sẽ dẫn tới sựbất ổn hơn ở các khu vực như Trung Đông và có thể có những hậu quảkhông thể dự đoán được đối với thế giới nói chung.
Trong khiđó, các nước có trữ lượng khí đá phiến lớn như Argentina, Australia vàPakistan, lại được hưởng lợi. Đặc biệt là Mexico đang điềuchỉnh các đạo luật để khuyến khích đầu tư nước ngoài, có thể tăng thêm25% sản lượng dầu khai thác ở khu vực nước sâu của Vịnh Mexico và các mỏdầu đá phiến trong đất liền.
Ngay khi các nước sản xuất dầumỏ Arập đã áp dụng biện pháp tẩy chay không xuất khẩu dầu trong thế kỷ20 dẫn tới một sự phát triển bùng nổ hoạt động khai thác dầu tại Alaskavà sự phát triển tuyến đường ống dẫn dầu Xuyên Alaska, những đợt tăngmạnh giá dầu trong giai đoạn 2004-2008 đã dẫn tới một sự phát triển thậmchí còn ấn tượng hơn của các hoạt động khoan thăm dò khai thác trêntoàn Texas, North Dakota, Oklahoma, Louisiana và ở các khu vực nước sâucủa Vịnh Mexico.
Ông Faisal Khan, Giám đốc Citi Research, chohay chỉ riêng sản lượng dầu mỏ của Mỹ đã tăng thêm xấp xỉ 3 triệuthùng/ngày trong 6 năm qua lên các mức cao nhất trong gần 25 năm qua, vàsẽ tiếp tục tăng từ mức 7,6 triệu thùng/ngày lên 9 triệu thùng/ngày vàocuối thập niên này.
Trong khi đó, Cơ quan Năng lượng Quốctế (IEA) dự đoán nhu cầu dầu mỏ của Mỹ vào năm 2018 có thể giảm hơn 0,5triệu thùng/ngày, giảm tiếp gần 3% so với mức tiêu thụ hiện nay. Hiện có8 triệu xe tải hạng trung và hạng nặng đang lưu thông ở Mỹ tiêu thụ 3triệu thùng dầu/ngày, tức khoảng 15% tổng lượng dầu tiêu thụ của nướcnày.
Như vậy, với việc Mỹ sản xuất nhiều hơn và nhậpkhẩu giảm đi, động lực của nhu cầu dầu mỏ thế giới đang nhanh chóngchuyển sang Trung Quốc, chiếm hơn 50% tăng trưởng nhu cầu dầu mỏ thếgiới kể từ năm 2008. Bộ Năng lượng Mỹ dự kiến Trung Quốc sẽ vượt qua Mỹtrở thành nước nhập khẩu dầu mỏ lớn nhất thế giới vào cuối năm 2013.
Tầng lớp trung lưu ngày càng tăng của Trung Quốc, cũng như ở ẤnĐộ và các nước đang phát triển khác, đang đổ xô mua ô tô. Tuy vậy, cácnhà phân tích cho rằng với việc Chính phủ Trung Quốc bắt đầu hạn chếlượng ô tô tại các thành phố như một biện pháp chống ô nhiễm môi trường,nhịp độ tăng trưởng về nhu cầu dầu mỏ ở nền kinh tế lớn thứ hai thếgiới đang bắt đầu giảm tốc. Theo một báo cáo gần đây của Citigroup, tăngtrưởng nhu cầu dầu mỏ của Trung Quốc đã chậm lại ở mức hơn 3-5%/năm sovới mức tăng trưởng hai con số hồi đầu thập niên 2000.
Hiệntại, các nước đang tham gia tích cực xu hướng tiết kiệm năng lượng,không chỉ cải thiện các tiêu chuẩn tiết kiệm nhiên liệu của ô tô mà còntừng bước cắt giảm trợ cấp nhiên liệu để giảm bớt gánh nặng tài chínhcho chính phủ. Mức tăng trưởng ở thị trường xuất khẩu khí đốt hoá lỏngđang khuyến khích các nước dùng khí đốt tự nhiên thay cho dầu để đáp ứngnhu cầu trong nước như một loại nhiên liệu sưởi ấm và sản xuất điệncông nghiệp.
Sự kỳ vọng vào hoạt động xuất khẩu khí đốt tựnhiên của Mỹ trong thập niên tới, cùng với nguồn gia tăng từ hoạt độngkhai thác khí đá phiến trên toàn cầu, có thể giảm giá khí đốt tự nhiênvà đẩy nhanh tốc độ thay thế các sản phẩm dầu mỏ bằng khí đốt trongngành hoá dầu và các lĩnh vực khác, nhất là ở châu Á.
ÔngMichael Webber, Phó Giám đốc Viện Năng lượng của Đại học Texas ở Austin,cho rằng thế giới hiện có đủ khí đốt tự nhiên với giá đủ rẻ và côngnghệ đủ phát triển để lần đầu tiên có thể thảo luận nghiêm túc về việcchuyển sang sử dụng khí đốt tự nhiên như một loại nhiên liệu cho cácphương tiện giao thông. Và trong khi dầu vẫn có ảnh hưởng thống trị thịtrường nhiên liệu thế giới thì nhiên liệu sinh học và điện đang trởthành là những lựa chọn thay thế đáng chú ý, nên kỷ nguyên dầu mỏ có dấuhiệu bắt đầu trên đường đi đến hồi kết./.
Anh Quân (TTXVN)
