Ảnh minh họa. (Nguồn: PV/Vietnam+) Chứng khoán phái sinh là sản phẩm tài chính thế hệ cao, song các giá trị hoàn toàn phụ vào tài sản cơ sở. Đây là dạng hợp đồng tài chính, trong đó quy định quyền lợi, nghĩa vụ của các bên tham gia hợp đồng đối với việc thanh toán, chuyển giao tài sản cơ sở tại một mức giá được thỏa thuận trước cho một thời điểm trong tương lai.
[Chứng khoán phái sinh: Thận trọng khi cơ hội và rủi ro song hành]
Chứng khoán phái sinh hấp dẫn giới đầu tư bởi nó mang nhiều lợi ích đồng thời cũng tạo ra những cơ hội kiếm tiền lớn và nhanh chóng.
Phòng hộ rủi ro
Đối với giới đầu tư, chứng khoán phái sinh là một công cụ phòng ngừa rủi ro hữu hiệu. Nó giúp các nhà đầu tư phòng ngừa đến biến động giá, khi họ thực hiện giao dịch các tài sản cơ sở.
Thêm vào đó, các nhà đầu tư có thể tận dụng sự chênh lệnh giá giữa các chứng khoán phái nhằm thu về lợi nhuận phi rủi ro, qua đó cũng phần nào hạn chế chênh lệch giá của tài sản.
[Thị trường chứng khoán giữ vai trò chủ đạo cung cấp vốn trung-dài hạn]
Ngoài ra, chứng khoán phái sinh tạo cơ hội cho những nhà đầu tư không có ý định giao dịch tài sản cơ sở, song lại có thể tận dụng sự biến động về giá của tài sản để thu về các khoản lợi nhuận ngắn hạn.
Với các ưu điểm của mình, chứng khoán phái sinh sẽ hỗ trợ cho thanh khoản thị trường cơ sở cũng như cho phép nhà đầu tư tận dụng các lợi thế về đòn bẩy, giao dịch/bù trừ nhanh chóng. Đáng nói, nhà đầu tư sẽ không bị giới hạn về việc nắm giữ chứng khoán trong khi vẫn liên tục dự đoán xu thế thị trường.
Sự khác biệt giữa chứng khoán cơ sở và chứng khoán phái sinh
Bốn dạng hợp đồng cơ bản
Hiện nay, trên thị trường chứng khoán phái sinh có bốn dạng hợp đồng cơ bản. Hợp đồng kỳ hạn thể hiện thỏa thuận mua và bán một loại tài sản tại một thời điểm nhất định trong tương lai với mức giá được xác định trước tại ngày thực hiện giao dịch.
Đặc điểm, hợp đồng dạng này có giá trị pháp lý ràng buộc giữa hai bên mua – bán về kỳ hạn thực hiện. Tuy nhiên, đây là thỏa thuận riêng rẽ thỏa mãn nhu cầu hai bên, nên khó bán lại cho bên thứ ba.
Để hạn chế nhược điểm trên, các nhà tài chính đã phát triển ra sản phẩm hợp đồng tương lai.
Cụ thể, hợp đồng tuơng lai là một dạng hợp đồng kỳ hạn đã được chuẩn hóa, niêm yết và giao dịch tại thị trường tập trung, như hợp đồng tương lai chỉ số VN30-Index, được đưa vào giao dịch trên thị trường chứng khoán phái sinh vừa qua.
Bên cạnh đó, thị trường có sản phẩm hợp đồng quyền chọn, công cụ tài chính cho phép người mua có quyền (nhưng không bắt buộc thực hiện nghĩa vụ) mua hay bán một tài sản cơ sở với mức giá đã được ấn định vào trước hoặc đúng ngày xác định trong tương lai.
Ảnh minh họa. (Nguồn: PV/Vietnam+) Hợp đồng quyền chọn có hai dạng, hợp đồng kiểu Mỹ (American style) cho phép người mua có quyền thực hiện hợp đồng vào bất kỳ thời điểm nào trước khi hết hạn. Trái lại, hợp đồng kiểu châu Âu (European style) lại quy định người mua chỉ được thực hiện hợp đồng tại thời điểm hết hạn.
Ngoài ra, hợp đồng hoán đổi là một sản phẩm cấp cao, đây thỏa thuận hai bên cam kết hoán đổi dòng tiền của một công cụ tài chính, mà một bên là dòng tiền và bên còn lại là khoảng thời gian nhất định.
Hiện, hợp đồng hoán đổi được giao dịch trên thị trường OTC và rất đa dạng về chủng loại. Dạng hợp đồng phổ biến nhất là đổi lãi suất Vanilla - Đơn giản (Plain-Vanilla) hay còn gọi là hợp đồng hoán đổi lãi suất thả nổi-cố định.
Dạng hợp đồng hoán đổi lãi suất thường được áp dụng trong hệ thống các ngân hàng và doanh nghiệp.
Với nghiệp vụ này, các doanh nghiệp đồng ý trả một luồng tiền bằng mức lãi suất cố định được định trước trên một mức vốn danh nghĩa trong một số năm, đổi lại các ngân hàng sẽ trả mức lãi suất thả nổi trên cùng mức vốn danh nghĩa cho cùng thời kỳ.
Trên thực tế, các doanh nghiệp thường sử dụng hợp đồng hoán đổi lãi suất để tránh rủi ro về lãi suất và để tái cơ cấu tài sản nợ hoặc có./.
