Tại Thành phố Hồ Chí Minh, giữa nhịp sống hối hả của một đô thị hơn 14 triệu dân, vẫn còn những cuộc đời nhỏ bé - những đối tượng dễ bị tổn thương, đang đối mặt với bạo lực và xâm hại.
Mỗi cú sốc tinh thần có thể để lại những vết sẹo khó phai, nhất là trẻ em gái đang trưởng thành, trẻ có hoàn cảnh khó khăn theo cha, mẹ mưu sinh.
Từ các nguy cơ trên, tại Thành phố Hồ Chí Minh, mô hình "Bồ Công anh” hỗ trợ phụ nữ và trẻ em đã ra đời với sự tham gia tích cực của các cơ quan chức năng, cơ sở y tế và cộng đồng.
Phóng viên Thông tấn xã Việt Nam thực hiện chùm 2 bài viết với chủ đề "Chốn bình yên của nạn nhân bạo lực, xâm hại", phản ánh quy trình hoạt động và kết quả bước đầu thực hiện mô hình một cửa hỗ trợ phụ nữ và trẻ em bị bạo lực, xâm hại, đến khi trở về với cuộc sống bình thường, cũng như các định hướng hoạt động thời gian tới.
Bài 1: Tái sinh những mảnh đời bất hạnh
Mô hình "Bồ Công anh" là cơ chế bảo vệ liên ngành khép kín, huy động nhiều sở, ngành và tổ chức như y tế, công an, phụ nữ, thanh niên cùng phối hợp. Khi tiếp nhận thông tin từ bệnh viện, Tổng đài 111 hoặc đường dây nóng Thành phố 1900.545.559 (đầu vào), các đơn vị liên quan được kích hoạt, nhanh chóng hội chẩn “kín” để triển khai hỗ trợ y tế, chăm sóc, lưu trú và tư vấn ban đầu cho nạn nhân.
Sau đó, nạn nhân được chuyển đến cơ sở tạm lánh (đầu ra) của Trung tâm Công tác xã hội giáo dục dạy nghề thiếu niên Thành phố để tiếp tục hỗ trợ sinh hoạt, tư vấn tâm lý và học nghề trong khoảng 3 tháng, giúp từng bước ổn định và tái hòa nhập cuộc sống.
Cuộc hội chẩn giữa tình và lý
Hơn hai năm gắn bó với mô hình "Bồ Công anh", bác sỹ chuyên khoa II Phạm Quốc Hùng, Trưởng Phòng Công tác xã hội, Bệnh viện Hùng Vương (nơi thí điểm mô hình đầu tiên tại Thành phố Hồ Chí Minh) tâm đắc về tính nhân văn, hiệu quả của mô hình, đồng thời tham gia hỗ trợ nhiều trường hợp "nghịch cảnh" khó quên.
Mô hình không chỉ là nơi cấp cứu y tế hay giải quyết các thủ tục hành chính đơn thuần, mà mỗi nhân viên, thành viên còn nỗ lực xây dựng một xã hội nhân ái, nơi công tác hỗ trợ nạn nhân bạo lực giới được ưu tiên hàng đầu.
Gần đây, đơn vị của bác sỹ Hùng tiếp nhận một trường hợp vô cùng nhạy cảm: Một bé gái chưa đủ 14 tuổi ở một phường ven Thành phố mang thai. Sự việc được gia đình nạn nhân trình báo cơ quan Công an, nhưng điều tra cho thấy thủ phạm cũng là một trẻ vị thành niên cùng tuổi và là bạn học cùng lớp với nạn nhân.
Bác sỹ Hùng cho biết ban đầu, gia đình đề xuất bỏ, nhưng thai nhi đã gần 20 tuần tuổi, việc can thiệp y tế tiềm ẩn nguy cơ ảnh hưởng đến khả năng làm mẹ về sau của bé gái.
Về mặt y khoa, Bệnh viện Hùng Vương đã không đồng ý thực hiện bỏ thai lớn để bảo vệ tương lai sản khoa của nạn nhân. Quyết định y tế này là bước khởi đầu cho một cuộc hội chẩn liên ngành "cân não", với sự tham gia của các cơ quan cấp sở, ngành chuyên môn, công an và tư pháp.
“Đây là tình huống mà yếu tố pháp lý (việc giao cấu với trẻ vị thành niên gây hậu quả nghiêm trọng là vi phạm pháp luật) cần được cân nhắc, song song với yếu tố giáo dục, phòng ngừa chung và sự ổn định tâm lý của cả hai trẻ. Về bản chất, pháp luật trước khi trở thành công cụ để trừng trị… thì phải có yếu tố răn đe giáo dục và phòng ngừa chung,” bác sỹ Hùng phân tích.
Quá trình hội chẩn, gia đình nạn nhân cũng bày tỏ sự lo lắng sâu sắc về hậu quả xã hội nếu vụ án được công khai xét xử.
Bác sỹ Hùng cho biết sau gần hai giờ tranh luận căng thẳng, giải pháp cuối cùng được thông qua, dựa trên cơ sở pháp luật cho phép “thực hiện hòa giải tại cộng đồng.” Quyết định này là một tiền lệ nhân văn bảo vệ được cả hai cuộc đời non nớt, giúp nạn nhân và thủ phạm không bị đẩy vào vòng xoáy tố tụng mà vẫn được đảm bảo quyền lợi và giáo dục.
Quyết định này không chỉ đảm bảo về lý mà còn mở ra một hướng tiếp cận nhân văn hướng tới sự phục hồi và tương lai của những người bị tổn thương khiến mọi người thở phào nhẹ nhõm.
Sau cuộc hội chẩn giữa tình-lý, các bên cũng thống nhất giao cho Bệnh viện Hùng Vương hỗ trợ chăm sóc sức khỏe cho bé gái và thai nhi đến khi sinh đẻ. Cơ quan giáo dục thống nhất không công bố thông tin, không kỷ luật bé trai, để em tiếp tục đi học; còn bé gái thì được bảo lưu kết quả học tập để đi học lại sau khi sinh.
Có thể thấy, tính ưu việt của mô hình được xử lý khéo léo “có lý, có tình”, được cân nhắc giữa luật pháp nghiêm minh và sự nhân văn sâu sắc - nơi các vấn đề phức tạp liên quan đến tương lai của những trẻ vị thành niên được xử lý bằng sự thấu đáo; nơi lẽ phải và lòng nhân văn được cân nhắc trong từng quyết định.
Hành trình chữa lành khép kín
Tính ưu việt của mô hình Bồ Công anh không chỉ nằm ở quy trình hỗ trợ khép kín mà còn đảm bảo an toàn, liên tục giữa đầu vào và đầu ra là cơ sở tạm lánh. Mỗi nạn nhân nhân bị bạo lực, xâm hại, mang thai ngoài ý muốn đều được che chắn bởi đội ngũ chuyên môn có nhiều kinh nghiệm, an toàn tuyệt đối, không để các chị, các em bị bỏ lại phía sau.
Câu chuyện của chị A.L.P (quê ở Bắc Giang) là điển hình về bạo lực gia đình. Sau nhiều lần bị chồng bạo hành nghiêm trọng, chị phải bỏ nhà ra đi cùng hai con nhỏ trong khi đang mang thai tháng thứ 8.
Ba mẹ con chị P không có tiền thuê trọ nên phải lang thang khắp nơi, đến khi có dấu hiệu chuyển dạ thì được người dân hỗ trợ đưa vào Bệnh viện Hùng Vương cấp cứu. Chị P sinh một bé gái nặng 2,5 kg.
Khó khăn của chị P và các con đã được chị Ngô Thiệp Thiết Ngân, nhân viên công tác xã hội của Bệnh viện Hùng Vương tư vấn chuyển đến phòng an toàn của Bồ Công anh để được hỗ trợ.
Tại đây, Bệnh viện Hùng Vương và Trung tâm Công tác xã hội giáo dục dạy nghề thiếu niên Thành phố Hồ Chí Minh phối hợp chăm sóc sức khỏe mẹ và bé sau sinh, cung cấp các chế độ dinh dưỡng; đồng thời bố trí chỗ ở an toàn cho mẹ con chị P tạm thời để ổn định sức khỏe và tránh bị bạo lực.
Các cơ quan liên ngành cũng đã tư vấn nhiều giải pháp hỗ trợ tạm thời, đưa ra phương án hỗ trợ lâu dài thông qua Trung tâm Bảo trợ xã hội Tân Hiệp để chị P và các con ổn định cuộc sống và tìm việc làm. “Tuy nhiên, do chị P bày tỏ ý muốn chủ động trong cuộc sống, chị đã được chương trình định hướng và hỗ trợ tài chính, tâm lý để trở về với cuộc sống đời thường,” chị Ngân chia sẻ.
Éo le hơn là trường hợp của em N.G.V (sinh năm 2012), mồ côi cha mẹ, sống với bà nội già yếu ở một xã vùng ven Thành phố Hồ Chí Minh. Em V đã trở thành nạn nhân của một vụ xâm hại tập thể sau khi bị chuốc rượu say.
Bà Nguyễn Thị Thùy Dương, Phó Giám đốc Trung tâm Công tác xã hội giáo dục dạy nghề thiếu niên Thành phố Hồ Chí Minh cho biết do tinh thần hoảng loạn và tuổi còn nhỏ, N.G.V không nhớ được thủ phạm. Mãi tới khi thấy em có dấu hiệu khác thường, đại diện chính quyền địa phương đưa em đi khám tại Bệnh viện Hùng Vương thì phát hiện em đã có thai 27 tuần tuổi.
“Do hoàn cảnh quá khó khăn, không nơi trú ẩn an toàn, N.G.V muốn được hỗ trợ ăn ở trong suốt thời kỳ mang thai, sinh con. Quy trình Bồ Công anh ngay lập tức được kích hoạt và tiến hành tiếp nhận N.G.V và bố trí nơi ở tạm lánh,” bà Dương kể.
Tuy nhiên, do còn quá trẻ, bộ máy sinh sản chưa hoàn chỉnh, chỉ trong hai tháng tạm lánh, N.G.V liên tục xuất hiện các cơn đau bụng, đe dọa sinh non, phải chuyển viện cấp cứu nhiều lần. Nhờ sự phối hợp nhịp nhàng liên ngành giữa đội ngũ bác sỹ sản khoa và nhân viên xã hội, N.G.V được theo dõi điều trị kịp thời, đặt vòng nâng tử cung để duy trì thai kỳ.
Đến khi tròn thai kỳ, N.G.V đã sinh thường một bé gái nặng 2,5kg. Kết quả này được các bác sỹ cho là “rất may mắn”, trong đó, nhờ mô hình liên ngành cùng với sự nỗ lực của các y, bác sỹ, nhân viên xã hội, N.G.V được chăm sóc sức khỏe, có nơi ở an toàn, bảo vệ được tính mạng cả mẹ lẫn trẻ sơ sinh.
Theo bà Dương, đây là trường hợp điển hình về mức độ cung cấp dịch vụ hỗ trợ y tế - xã hội cần thiết cho nạn nhân còn ở tuổi vị thành niên. Đặc biệt, sau khi sinh con an toàn, N.G.V xin trở về sống với gia đình và đã được tiếp tục hỗ trợ tã, sữa trong sáu tháng tiếp theo để tránh nguy cơ tổn thương tâm lý hoặc bị xâm hại.
Các câu chuyện- số phận tưởng chừng rất khác nhau nhưng lại có chung điểm nối “vòng tay khép kín” của mô hình Bồ Công anh, từ cấp cứu - điều trị - chăm sóc - tư vấn - tạm lánh - tái hòa nhập.
Sự hỗ trợ toàn diện ấy giúp nạn nhân không bị gián đoạn, không bị bỏ rơi giữa những "biến cố" của cuộc sống và quan trọng hơn, giúp họ có cơ hội trở về với gia đình một cách lành lặn nhất.
Mô hình "Bồ Công anh" được xem là chốn bình yên của nạn nhân bạo lực, xâm hại - nơi mỗi câu chuyện buồn được lắng nghe, mỗi nỗi đau được xoa dịu, mỗi số phận yếu thế được trao thêm niềm tin để tái sinh và bước tiếp./.
