Dân số Nhật Bản bây giờ già hơn ở bất kỳ nơi nào. (Nguồn: Kyodo News) Theo tạp chí The Economist của Anh, ngay cả trong thời kỳ tốt đẹp nhất, những “con hổ châu Á” (bao gồm Hong Kong, Singapore, vùng lãnh thổ Đài Loan và Hàn Quốc) cũng không tránh khỏi những lời gièm pha.
25 năm trước, Paul Krugman, một nhà kinh tế, đã viết một bài báo trên tờ Foreign Affairs có tựa đề “Chuyện hoang đường của phép màu châu Á.”
Ông lập luận rằng khi xem xét kỹ, các nền kinh tế năng động của châu Á đã thể hiện “rất ít bằng chứng đến mức kinh ngạc của việc cải thiện hiệu quả.”
Thay vào đó, sự tăng trưởng của các nước này dựa trên việc tăng đầu vào lao động và vốn một cách nhanh chóng. Đó là một phép màu dựa trên “mồ hôi” chứ không phải là “cảm hứng.”
Sự pha trộn giữa “mồ hôi” và “cảm hứng”
Mô hình tăng trưởng đẫm mồ hôi này phải đối mặt với một số hạn chế tự nhiên. Tỷ lệ việc làm không thể tăng mãi và tích lũy vốn cuối cùng sẽ đi đến lợi nhuận giảm dần. Do đó, tốc độ phát triển của những “con hổ” này chắc chắn sẽ chậm lại.
Có lẽ ông Krugman đã đúng. Những con hổ châu Á chỉ tăng trưởng trung bình 3% trong thập kỷ này, giảm từ mức 8% của đầu những năm 1990. Tuy nhiên, sự pha trộn giữa “mồ hôi” và “cảm hứng” của họ giờ tốt hơn so với những gì ông Krugman lo ngại.
Khi đầu vào lao động tăng chậm hơn, năng suất yếu tố tổng hợp (TFP), một thước đo hiệu quả dù có thể vẫn còn gây tranh cãi về mặt lý thuyết, đã đóng góp lớn hơn.
Theo Tổ chức Năng suất châu Á có trụ sở tại Tokyo, từ năm 2000-2017, TFP của các “con hổ châu Á” đã tăng nhanh ít nhất là gấp 2 lần so với tốc độ tăng của Mỹ.
Sự so sánh khiến những “con hổ” lo sợ hãi không phải là với nền công nghiệp hóa kiểu Stalin ở Liên Xô mà là sự trì trệ thanh lịch của Nhật Bản.
Đối với nhiều người, cuộc sống ở Nhật Bản là thoải mái và sung túc. Song, nền kinh tế Xứ hoa Anh đào đã mất nền tảng.
GDP bình quân đầu người theo sức mua của Nhật Bản đạt mức 85% của Mỹ vào năm 1990, nhưng ngày nay chỉ đạt gần 70%.
Nguyên nhân khiến Nhật Bản giảm tốc kéo dài là do tình trạng lão hóa dân số. Dân số Nhật Bản bây giờ già hơn ở bất kỳ nơi nào, ngoại trừ quốc gia nhỏ bé Monaco.
[Thủ tướng Nhật Bản công bố gói hỗ trợ kinh tế trị giá 120 tỷ USD]
Dù vậy, trong 3 thập kỷ tới, dân số của những “con hổ” châu Á khác sẽ già đi nhanh hơn so với Nhật Bản trước đây, bởi phần lớn những “con hổ” này đang theo mô hình kinh tế của Nhật Bản, mô hình từng là tấm gương đối với họ.
Hàn Quốc và vùng lãnh thổ Đài Loan có lĩnh vực sản xuất mạnh hơn so với lĩnh vực dịch vụ và đều dựa vào xuất khẩu một cách không bình thường để tạo ra tăng trưởng về nhu cầu. Câu hỏi được đặt ra lúc này là liệu họ sẽ lặp lại một cách chính xác thất bại của Nhật Bản vì họ đã sao chép thành công?
Thế mạnh riêng bên cạnh những điểm chung
Sao chép sự trôi dạt của Nhật Bản có thể không phải là một thảm họa hoàn toàn. Nhiều quốc gia lo lắng với bẫy thu nhập trung bình, cũng có thể muốn rơi vào bẫy thu nhập của Nhật Bản.
Tuy nhiên, những “con hổ” vẫn khao khát làm tốt hơn. Mặc dù tương đồng với Nhật Bản, nhưng những nền kinh tế này cũng có điểm khác trên nhiều khía cạnh.
So với Nhật Bản trong những năm bong bóng, các nền kinh tế lớn của châu Á bảo thủ hơn về tài chính.
Kể từ cuộc khủng hoảng tài chính châu Á năm 1997-98, các nước này đã kiên quyết thực hiện nhiều chính sách đệm vốn lớn cho các ngân hàng và tiên phong giới hạn vĩ mô trong việc cho vay.
Ngoài ra, những “con hổ châu Á” thậm chí còn tham gia sâu hơn vào hệ thống thương mại toàn cầu và cũng đã thể hiện quyết tâm lớn nhằm giữ vị trí dẫn đầu toàn cầu.
Các nước đều kiêu hãnh với vị trí của mình tại, hoặc gần đứng đầu bảng xếp hạng toàn cầu trong chỉ số năng lực cạnh tranh toàn cầu của Diễn đàn kinh tế thế giới hoặc Ngân hàng Thế giới.
Nếu những “con hổ” này vấp ngã, đó là vì lý do riêng của họ chứ không phải vì họ lặp lại những sai lầm của Nhật Bản.
Đài Loan muốn giảm bớt các vướng mắc về kinh tế với Trung Quốc, nhưng điều khó khăn hiện nay là Trung Quốc là trung tâm hấp dẫn kinh tế của châu Á.
Sự tức giận đối với việc tập trung quyền lực kinh tế ở Hàn Quốc đã dẫn đến nhu cầu về một hệ thống công bằng hơn. Tuy nhiên, nhiều phản ứng của chính phủ đã không có tác dụng hoặc phản tác dụng.
Người dân tại Vịnh Marina của Singapore. (Ảnh: AFP/TTXVN) Hệ thống chính trị được quản lý cẩn thận của Singapore đã không chịu sức ép nhiều hơn và đã phản ứng mạnh đối với nhập cư. Điều này cho thấy Singapore cũng không miễn nhiễm với chủ nghĩa dân túy đang trỗi dậy trên toàn thế giới.
Đáng buồn thay, Hong Kong là “con hổ” có nguy cơ thụt lùi nhất. Người dân Hong Kong, thành công và sành điệu, rất muốn đưa ra các quyết định lớn cho mình. Tuy nhiên, những người cai trị sẽ không làm như vậy.
Vì vậy, những suy đoán có cơ sở chỉ là tương đối, và vẫn còn nhiều khả năng mọi cái xấu đi đối với họ. Tuy nhiên, cũng có nhiều khả năng mọi tiếp tục tốt đẹp.
Mỗi nước đều có rất nhiều điểm mạnh. Hàn Quốc đã nổi lên như một cường quốc nghiên cứu; đồng thời xây dựng được các thương hiệu mạnh toàn cầu, từ điện thoại thông minh đến thần tượng nhạc pop.
Vùng lãnh thổ Đài Loan, trong hoàn cảnh địa chính trị khó khăn nhất, đã tự biến mình thành một người chơi quan trọng trong chuỗi cung ứng toàn cầu, đồng thời phát triển một hệ sinh thái doanh nghiệp nhỏ thịnh vượng.
Trong khi đó, Hong Kong đã trở thành cầu nối tài chính giữa Trung Quốc và thế giới. Singapore dẫn đầu những “con hổ” theo nhiều góc độ. Dù là một quốc gia nhỏ, nhưng nước này có nền kinh tế đa dạng và đã giảm thiểu sự bất bình đẳng đi kèm với sự hưng thịnh gần đây.
Những “con hổ” cũng quan trọng với phần còn lại của thế giới. Kỳ tích của họ trong những năm bùng nổ vẫn là tấm gương tham khảo quan trọng cho các nước đang phát triển khác đang cố gắng vượt lên.
Kinh nghiệm của những “con hổ” trong hai thập kỷ qua cho thấy các quốc gia có thể leo từ mức thu nhập trung bình lên tầm cao hơn như thế nào. Mối quan tâm đặc biệt đối với thế giới phát triển sẽ là thành tích của họ trong vài thập kỷ tới.
Bộ 4 những nước này có thể được xem là các trường hợp thử nghiệm cho tương lai.
Họ thường là những người tiên phong cho công nghệ mới nhờ vào các công ty sáng tạo và xã hội các nước này đang đối mặt với các phiên bản được đúc kết từ nhiều tình huống khó xử hiện đang ám ảnh thế giới giàu có, đó là làm thế nào để đối phó với tình trạng lão hóa; làm thế nào để hỗ trợ người lao động trước các tác động của tự động hóa; làm thế nào để hồi sinh tăng trưởng năng suất; làm thế nào để duy trì quan hệ gần gũi với cả Mỹ và Trung Quốc; và làm thế nào để nâng cao tiền lương, đồng thời kiềm chế giá bất động sản đang tăng vọt.
Nhiều thập kỷ trước khi được đặt biệt danh là những “con hổ,” các nền kinh tế nhỏ hơn của châu Á được ví như “những con ngỗng bay,” trải ra theo hình quạt sau Nhật Bản.
Trong tự nhiên, cũng như trong kinh tế học, những “con ngỗng” này sẽ thấy dễ dàng hơn khi bay theo sau con dẫn đầu, được lợi từ sức nâng thêm mà đôi cánh của nó tạo ra.
Tuy nhiên, cái mà phép ẩn dụ đầu tiên quên đó là các con chim sẽ thay phiên nhau dẫn đầu và bay sau. Hong Kong, Singapore, vùng lãnh thổ Đài Loan và Hàn Quốc đã dành nhiều thập kỷ bay thoải mái đằng sau các nền kinh tế phát triển hơn. Tin tốt và xấu là bây giờ không còn ai bay trước để mà bay theo sau nữa./.
