Tàu nghiên cứu địa chất Oruc Reis của Thổ Nhĩ Kỳ đã được điều tới hoạt động ở phía Đông Địa Trung Hải. (Nguồn: Greek City Times) Theo hãng AFP/AP, ngày 29/8, Thổ Nhĩ Kỳ đã tiến hành các cuộc tập trận quân sự mới tại phía Đông Địa Trung Hải.
Hy Lạp đã cáo buộc các máy bay của Thổ Nhĩ Kỳ xâm phạm không phận nước này khi căng thẳng dâng cao sau cuộc đối đầu trên biển giữa hai thành viên của Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO).
Cuộc đối đầu này đã làm khơi lại mối thù địch từ lâu giữa Hy Lạp và Thổ Nhĩ Kỳ liên quan đến các tranh chấp về quyền hàng hải và nguồn tài nguyên khí đốt. Hai bên đã bắt đầu tiến hành các cuộc tập trận hải quân “ăn miếng trả miếng.”
Trong một thông báo trên Hệ thống điều hướng hàng hải quốc tế (NAVTEX), Thổ Nhĩ Kỳ cho biết họ sẽ tiến hành “các cuộc tập trận bắn đạn thật” từ ngày 29/8 đến 11/9 tại khu vực ngoài khơi thị trấn Anamur phía Nam Thổ Nhĩ Kỳ, phía Bắc của Cyprus.
Trước đó, ngày 27/8, Ankara đã tuyên bố rằng các cuộc tập trận quân sự sẽ diễn ra vào ngày 1-2/9 tại vùng biển phía Đông.
Trong một động thái cho thấy bất ổn leo thang, Bộ Quốc phòng Hy lạp (HNDS) cho biết các máy bay chiến đấu Thổ Nhĩ Kỳ hôm 28/8 đã tiến vào Vùng thông báo bay (FIR) của Hy Lạp, không phận mà chính quyền Hy Lạp quản lý về thông tin các chuyến bay.
Vụ xâm nhập xảy ra khi 4 máy bay chiến đấu F-16 của Hy Lạp hộ tống một máy bay ném bom B-52 của Mỹ, một phần trong sứ mệnh “Allied Sky” mà trong đó 6 máy bay ném bom của Mỹ bay qua tất cả 30 quốc gia thành viên NATO tại châu Âu và Bắc Mỹ trong một ngày để thể hiện sự đoàn kết của liên minh NATO.
Theo HNDS, vụ xâm nhập của Thổ Nhĩ Kỳ là mang tính “khiêu khích và chống lại đồng minh” và các máy chiến đấu của Hy Lạp đã truy đuổi các máy bay của Thổ Nhĩ Kỳ.
[Hy Lạp bác bỏ thông tin đồng ý đàm phán với Thổ Nhĩ Kỳ]
Cuộc khủng hoảng này đã gây chia rẽ các thành viên của liên minh NATO. Trong một cuộc điện đàm với Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Recep Tayyip Erdogan hôm 28/8, Tổng thư ký NATO Jens Stoltenberg nhấn mạnh tới sự cần thiết của “đối thoại và xuống thang.” Vậy điều gì đã kích động cuộc đối đầu Thổ Nhĩ Kỳ-Hy Lạp hiện nay?
Cuộc chơi quyền lực
Nhìn bề ngoài, có vẻ như đây là cuộc tranh cãi về việc quốc gia nào sở hữu nguồn khí hydrocardon tiềm năng dưới đáy biển phía Đông Địa Trung Hải. Hy Lạp nói rằng âm mưu của Thổ Nhĩ Kỳ nhằm thăm dò nguồn dầu khí tại vùng biển ngoài khơi Crete mà họ cho là nằm trong Vùng đặc quyền kinh tế (EEZ) của Hy Lạp rõ ràng là hành vi vi phạm chủ quyền và luật quốc tế.
Tương tự, đảo quốc nhỏ bé Cyprus cũng cáo buộc Thổ Nhĩ Kỳ tiến hành “hành động cướp biển” và “ngoại giao tàu chiến” khi điều động các tàu hộ tống ngoài khơi bờ biển của Cyprus, ngay cả tại những khu vực được cấp phép cho các công ty năng lượng lớn để thăm dò dầu khí như tập đoàn Total của Pháp.
Chiến lược của Thổ Nhĩ Kỳ
Thổ Nhĩ Kỳ nói rằng họ đang làm những gì cần thiết để bảo vệ các quyền của họ đối với nguồn tài nguyên năng lượng. Tuy nhiên, giới phân tích cho rằng động cơ của Thổ Nhĩ Kỳ còn sâu xa hơn thế.
Sự hung hăng của Thổ Nhĩ Kỳ phù hợp với tham vọng chiến lược để trở thành người chơi toàn cầu và lãnh đạo của thế giới Hồi giáo, với quyền lực và ảnh hưởng có thể định hình khu vực theo tầm nhìn của họ. Ian O. Lesser, nhà phân tích chính trị tại viện nghiên cứu German Marshall Fund ở Mỹ, nói: “Động cơ của họ không phải là vì năng lượng. Nó là vì tầm nhìn rộng hơn và ngày một tham vọng về các lợi ích của chính họ trong khu vực.”
Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Recep Tayyip Erdogan đang cạnh tranh với các đối thủ chính trị trong nước và vật lộn với nền kinh tế yếu kém. Lisel Hintz, Giáo sư tại Trường nghiên cứu quốc tế thuộc Đại học Johns Hopkins, cho rằng Ankara cũng muốn chống lại cái mà họ cho là quan hệ đối tác thù địch dựa trên năng lượng giữa Hy Lạp, Cyprus, Israel và Ai Cập nhằm loại trừ Thổ Nhĩ Kỳ.
Thỏa thuận biên giới trên biển mà Thổ Nhĩ Kỳ ký kết với Libya đầu năm nay một phần nhằm cho thấy rằng không một kế hoạch năng lượng nào trong khu vực có thể diễn ra mà không có sự tham gia của Ankara.
Gây xáo trộn tình hình
Hành động quân sự hung hăng của Thổ Nhĩ Kỳ tại phía Đông Địa Trung Hải bị xem là gây bất ổn khu vực và sẽ không thể lôi kéo bất kỳ đồng minh nào. Nhà phân tích Lesser nói: “Họ sẽ không thể lôi kéo được bất kỳ người ủng hộ nào, cho dù ở bất kỳ đâu bên bờ Đại Tây Dương.”
Hy Lạp và Cyprus, 2 nước thành viên Liên minh châu Âu (EU), đã mời Thổ Nhĩ Kỳ tham gia vào quan hệ đối tác năng lượng chừng nào Ankara từ bỏ các chiến thuật nạt nộ và tuân thủ các luật lệ.
Tuy nhiên, theo ông Lesser, Thổ Nhĩ Kỳ dường như không quan tâm đến những gì họ cho là sẽ kiềm chế họ và cản trở các tham vọng lớn hơn của họ trong khu vực. Chiến lược ngoại giao do Đức dẫn đầu để đưa hai bên “rút quân” và bắt đầu ngồi lại đối thoại đến nay vẫn chưa đạt được kết quả.
Một EU chao đảo
Khối EU với 27 thành viên đã chao đảo giữa những lời kêu gọi lắng dịu tình hình và bàn về các lệnh trừng phạt cứng rắn hơn với Thổ Nhĩ Kỳ. Tuy nhiên, hiện vẫn chưa rõ liệu chiến lược ngoại giao của EU hay các lời kêu gọi từ Mỹ - quốc gia hiện có ảnh hưởng suy yếu tại Thổ Nhĩ Kỳ - có thể thành công trong việc kiềm chế Ankara hay không.
Ông Lesser nói: “Quan hệ của Thổ Nhĩ Kỳ với các đối tác châu Âu cũng như trên toàn bộ Đại Tây Dương đang ở mức bất ổn, hiện rất khó để tiếp tục tiến hành phương cách ngoại giao như vậy với Ankara.”
Lựa chọn pháp lý
Liệu có lựa chọn pháp lý nào cho tranh cãi lần này hay không? Tất cả các bên đều khẳng định các biên giới trên biển và tuyên bố về các quyền trong EEZ của họ tại phía Đông Địa Trung Hải là phù hợp với luật quốc tế, nên một phiên tòa để giải quyết vấn đề này dường như là giải pháp phù hợp.
Tuy nhiên, ông Lesser cho rằng Thổ Nhĩ Kỳ không muốn lựa chọn cách giải quyết pháp lý bởi họ không ở thế “cửa trên” do nhiều yêu sách của họ trái ngược với luật quốc tế được công nhận.
Với động thái mới nhất ở phía Đông Địa Trung Hải, Thổ Nhĩ Kỳ có nguy cơ “quá sức” trong bối cảnh họ đang duy trì hiện diện quân sự cả ở Libya và Syria. Song, một số chiến dịch thành công của họ ở hai quốc gia này có thể củng cố mục tiêu của Ankara nhằm theo đuổi các lợi ích của họ với phí tổn có thể chấp nhận được, đặc biệt tại các khu vực quanh Hy Lạp và Cyprus, nơi mà dư luận Thổ Nhĩ Kỳ ủng hộ lập trường của ông Erdogan./.
